Troonrede juli 1946 (volledige tekst)

Leden der Staten-Generaal,

Het vertrouwen van mijn volk heeft U geroepen, om in de komende vier jaren mede te beslissen over het wel en wee van ons vaderland.

Dit stemt mij tot voldoening. Uw verkiezing toch strekt mij ten teeken van een terugkeer tot normale grondwettelijke vormen en stabiele staatkundige verhoudingen.

Te meer verheug ik mij hierover, omdat thans eerst recht alle krachten gericht kunnen worden op het ééne doel: het leggen van een deugdelijken grondslag voor den geleidelijken wederopbouw van onze geestelijke en stoffelijke volkswelvaart.

Tot mijn groote vreugde mocht ik - mede uit eigen aanschouwing vaststellen, dat wij in gestagen tred reeds menige schrede op den weg naar dit groote doel hebben gezet en dat wij, wat de krachtsinspanning betreft om het te bereiken, geenszins de minsten zijn in den kring der door den oorlog getroffen volkeren.

Nochtans wachten ons nog vele en groote moeilijkheden, welke ik zoowel U als mijn geheele volk in ernstige en voortdurende overweging aanbeveel. Deze moeilijkheden zullen slechts overwonnen kunnen worden, indien ieder onzer zich met geestdrift wijdt aan den gemeenschappelijken arbeid, die uitsluitend in staat zal zijn voor de breede lagen van ons volk den weg tot welvaart te banen.

In de ontwikkeling der gebeurtenissen in Oost-Indië valt verbetering aan te wijzen. In belangrijke deelen der Buitengewesten is reeds in eersten aanleg overgegaan tot de vestiging van een nieuwe rechtsorde, steunend op de beginselen, die in mijn rede van 7 December 1942 werden neergelegd.

Met vertegenwoordigers der bevolking uit die Buitengewesten, waar het Geallieerde Opperbevel de verantwoordelijkheid voor de bestuursvoering heeft overgedragen, wordt thans beraadslaagd over de vervulling, langs loyalen en vreedzamen weg, van de nationale verlangens. Op Java en Sumatra echter ontbreken nog voldoende voorwaarden voor zulk een overleg. Ik vertrouw, dat deze voorwaarden - mede dank zij verdere besprekingen - spoedig aanwezig zullen zijn.

Het Geallieerde Opperbevel in deze gebieden, en -in den Riouw-Archipel, heeft zijn taak nog niet voltooid. Nog altijd lijden daar - tot onze bezorgdheid - velen uit alle bevolkingsgroepen onder de gevolgen van den oorlog.

De verdere liquidatie van de Japansche invasie en de terugkeer van orde en rust, met name op Java en Sumatra, zijn noodzakelijke voorwaarden, wil Nederland zich ten volle kunnen wijden aan zijn roeping, om te zamen met de Indonesische volken ook voor hen binnen het Koninkrijk een eigen Staatsverband op te bouwen, waarin die volken vrij hun eigen kracht kunnen ontplooien en door middel waarvan zij zich een eigen plaats in de rij der Vereenigde Volken zullen kunnen verwerven. In dit Indonesisch Staatsverband zullen uiteraard de rechten en belangen van alle bevolkingsgroepen en van minderheden dienen te worden beschermd en behartigd.

Ten einde voor den overgangstijd in het bijzonder de uitoefening van de taak van het opperbestuur ten aanzien van Oost-Indië beter tot haar recht te doen komen en ook daar de Rijksconferentie voor te bereiden, zal onverwijld een ontwerp van wet tot instelling van een Commissie-Generaal - aangepast aan de eischen van den huidigen tijd - aan U worden voorgelegd.

In afwachting van het herstel van het econornisch leven zullen de groote moeilijkheden, waarvoor Oost-Indië zich op het gebled van geld- en handelsverkeer gesteld ziet, slechts met steun van Nederland en door nauwe samenwerking van beide deelen van het Koninkrijk, uiteraard op voet van gelijkheid, overwonnen kunnen worden.

Diep getroffen ben ik door de plichtsbetrachting en zelfbeheersching, waar mede intusschen zoowel burgers als militairen ginds onder zoo moeilijke omstandigheden voortgaan, hun taak te vervullen.

Ook in West-Indië leeft een drang naar vernieuwing der Staatsinstellingen. Wat reeds zonder Grondwetswijziging ter bevrediging daarvan kan geschieden, zal ten spoedigste worden bevorderd, opdat Suriname en de Nederlandsche Antillen zullen kunnen beginnen met op nieuwen voet eigen leven, deelgenootschap in het Koninkrijk en in het bijzonder hun taak in hun eigen omgeving ter hand te nemen.

Nederland, dat zich in het verleden voortdurend tot taak heeft gesteld in de internationale samenleving der volkeren bij te dragen tot den opbouw van een vreedzame internationale wereldorde, zal ook thans naar vermogen krachtig samenwerken met al die landen, die eveneens den wederopbouw en de bevestiging van vrede en veiligheid willen dienen op grondslag van recht en rechtvaardigheid.

In de organen van de Vereenigde Naties en met name in den Veiligheidsraad, zoomede in de Commissie voor de beheersching der atoomenergie, streeft de Regeering naar bevordering van goede internationale verhoudingen op den grondslag van het handvest, met het doel den internationalen vrede en veiligheid te bevestigen en de vrijmaking van het in het atoom sluimerend geweld te doen strekken tot heil, in stede van tot rampspoed der menschheid.

Onzerzijds wordt een spoedige totstandkoming van definitieve vredes regelingen gewenscht, ten einde de wereld de gelegenheid te bieden, door vreedzamen arbeid tot herstel te geraken.

Het besef, wederkeerig bestaande bij de Nederlandsche zoowel als bij de Belgische Regeering, dat ten aanzien van een aantal internationale vraagstukken haar respectievelijke belangen gestadig meer samenloopen, draagt er toe bij de nauwe samenwerking met onze Zuiderburen te versterken.De ontwikkeling van onze betrekkingen met de mogendheden, waarmede de vriendschappelijke relaties niet zijn verbroken geweest, blijft aanleiding geven tot voldoening.

Nederland stelt zich voor aanspraken te doen gelden op grensverbetering van beperkten omvang langs zijn Oostgrenzen.

Mede als een bijdrage tot de vestiging van een sterke internationale rechtsorde zal worden voortgegaan met den wederopbouw zoowel van onze Marine als van onze Landmacht.

In beide deelen onzer strijdmacht zal bijzondere aandacht worden geschonken aan de tucht, het moreel, de geestelijke verzorging en de sociale bemoeiingen ten dienste van het personeel en zijn gezinnen.

Voorstellen tot wijziging van de Dienstplichtwet en van de bevorderingswetten voor het beroeps- en reservepersoneel onzer Landmacht zullen U worden aangeboden. Zoowel aan onze Landmacht als aan onze Marine, in het bijzonder aan dat gedeelte, hetwelk tijdens den oorlog reeds jaren uit het vaderland afwezig was, worden hooge eischen gesteld. Met erkentelijkheid maak ik gewag van de groote plichtsbetrachting en offervaardigheid dezer mannen.

In ernstig onderzoek zal worden genomen de vraag op welke wijze -ontduiking van het bepaalde in artikel 263 van het Burgerlijk Wetboek kan worden tegengegaan. Maatregelen ter voorkoming van lichtvaardige echtscheidingen zullen worden voorbereid.

Maatregelen zullen worden voorbereid ten behoeve van een meer doeltreffende bestrijding van de openbare onzedelijkheid.

Ten aanzien van het onderwijs zal gestreefd worden naar het wegnemen van belemmeringen die de vernieuwing van het onderwijs in den weg staan en naar het aanvullen van de op dit gebied bestaande tekorten.

Ontwerpen van wet, vastleggende het kader, waarbinnen zich de vernieuwing van het onderwijs zal kunnen voltrekken, zullen in overweging worden genomen. Voorstellen tot verbetering van de financieele verhouding ten aanzien van het Bijzonder Hooger Onderwijs zullen U op korten termijn bereiken.

De Regeering zal sterken steun verleenen aan de jeugdbeweging, met inachtneming van zelfstandigheid der levensrichting en erkenning van de rechten der ouders. Bijzondere aandacht zal worden gewijd aan de bestrijding van de verwildering der jeugd.

Het ligt in het voornemen, om, den Radioraad gehoord, een wettelijke basis te ontwerpen voor een nationaal omroepbestel op publiekrechtelijke leest, waarbij de verschillende levensbeschouwingen, in organisch verband opgenomen, voor het uitdragen van eigen beginselen beschikking zullen verkrijgen over zendtijd.

Ten aanzien van de stoffelijke welvaart staat voorop het streven naar opvoering van de nationale productie. Het herstel en de uitbouw van den handel en de nijverheid in al hun geledingen zal met kracht worden bevorderd. Met het oog hierop zal aan de totstandkoming van een wettelijke regeling voor een adviseerend planbureau met spoed worden voortgewerkt.

In het bijzonder op de industrieele ontwikkeling van ons land, als belangrijk middel om de moeilijkheden, uit de wijzigingen in de economische wereldstructuur voortvloeiend, te boven te komen, zal de aandacht der Regeering zijn gevestigd.

De Regeering is voornemens om ter bevordering van de ontwikkeling van een gezond middenstandsbedrijf voortgang te maken met de bestaande vormen van het verleenen van crediet, alsmede den middenstand, waar noodig, tegen onredelijke concurrende van de zijde van het grootbedrijf te beschermen.

Ter bevordering van den dringend noodzakelijken export, zoowel van industrieele als van agrarische producten, zullen de economische betrekkingen met andere mogendheden worden voortgezet en uitgebreid. Een doeltreffende voorlichting dienaangaande zal, zooveel mogelijk te zamen met het bedrijfsleven, worden bevorderd.

Bij de ten aanzien van den landbouw te nemen maatregelen zal er naar worden gestreefd aan het economisch verantwoorde kleine boeren- en tuindersbedrijf een zoodanig inkomstenpeil te waarborgen, dat voor het gezin een behoorlijk bestaan verzekerd is.

Met inachtneming van een redelijke belooning voor diegenen, die in land- en tuinbouw werkzaam zijn, zal de aandacht bij voortduring gericht moeten blijven op verlaging van den kostprijs van onze land- en tuinbouwproducten. Daarnaast is bevordering van de kwaliteitsverbetering een eerste vereischte.

Het land- en tuinbouwonderwijs zullen moeten worden uitgebreid, terwijl het landbouwkundig onderzoek zich tot nieuwe gebieden zal dienen uit te strekken. Bijzondere aandacht zal worden geschonken aan de opleiding van landarbeiders.

Het herstel van het geschonden landbouwbedrijf zal met kracht worden voortgezet. Eerlang zal een ontwerp van wet, in het bijzonder het herstel van Walcheren regelende, bij de Staten-Generaal worden ingediend. Ruilverkavelingen en herontginningen zullen een meer rationeel grondgebruik mogelijk moeten maken, terwijl voorbereidingen zullen worden getroffen voor verdere landaanwinning en nieuwe inpolderingen.

Bij deze maatregelen zal aan de aankleeding van het landschap bijzondere aandacht worden geschonken.

Regelen van wet ten aanzien van verkoop en doelmatige verpachting van gronden zullen worden voorbereid.

Op het gebied van de visscherij zal het inslaan van nieuwe wegen krachtig worden bevorderd, terwijl aan het visscherijonderzoek bijzondere aandacht zal worden gegeven. Ten behoeve van de binnenvisscherij wordt een wettelijke regeling voorbereid, waarbij met de belangen van alle daarbij betrokkenen rekening zal worden gehouden.

Met kracht zal ook de wederopbouw worden voortgezet, met name ook van gebouwen van geestelijke en cultureele beteekenis, welker groote waarde niet uit het oog zal worden verloren, en van bedrijfsgebouwen. Het bouw van nieuwe woningen zal, zoodra de aanvoer van materialen dit mogelijk maakt, ten sterkste worden bevorderd.

Enkele wijzigingen in de Woningwet zijn in verband hiermede voorbereid. Een financieele regeling voor de bouw van woningen door particulieren is vrijwel gereed. De bemoeiingen tot herstel van het spoorwegverkeer en ons zwaar gehavende autopark zullen worden voortgezet. Voorts zal de productie van banden worden bevorderd.

Aan de verkeerswetgeving en de bevordering van de veiligheid van het verkeer wordt bijzondere aandacht besteed.

Een regeling van het goederenvervoer langs den weg wordt voorbereid. Alle krachten worden er op gericht, opdat de plaats, welke aan ons land in het luchtverkeer op grond van geschiedenis, ligging en praestatiemogelijkheden toekomt, binnen zoo kort mogelijken tijd weer wordt ingenomen.

De reeds getroffen maatregelen tot herstel van de door den oorlog deerlijk getroffen koopvaardijvloot zullen met kracht worden voortgezet. Een wettelijke regeling voor de pensionneering van zeelieden is in voorbereiding.

Zooveel doenlijk zal - mede ter versterking van de saamhoorigheidsgedachte en het verantwoordelijkheidsgevoel der bedrijfsgenooten - worden gestreefd naar een verschuiving der Overheidsbemoeiing naar publiekrechtelijke bedrijfsorganen.

De Regeering zal met spoed de voorbereiding voortzetten van een wetsvoorstel op de publiekrechtelijke bedrijfsorganisatie, waarbij aan gerechtvaardigde verlangens van het bedrijfsleven alle aandacht zal worden geschonken.

Als top-orgaan van de publiekrechtelijke bedrijfsorganisatie zal de instelling van een sociaal-economischen raad worden voorbereid. Regelingen zullen moeten worden getroffen, opdat alle bedrijfsgenooten èn in de bedrijfstakken via de publiekrechtelijke bedrijfsorganisaties èn in de afzonderlijke ondernemingen in het overleg niet enkel over sociale, maar ook over economische vraagstukken worden betrokken.

Voor zoover echter de publiekrechtelijke bedrijfsorganisatie geen genoegzame waarborgen biedt voor gezonde sociaaleconomische verhoudingen in eenig bedrijf of voor een juiste behartiging van het consumentenbelang, zal socialisatie worden overwogen van de nog met in gemeenschapsbezit zijnde openbare nutsbedrijven, alsmede van die bedrijven, van monopolistisch karakter, waarvan na onderzoek socialisatie om redenen van algemeen belang geboden en doelmatig blijkt.

De socialisatie van het mijnwezen zal worden bevorderd, zoodra een op korten termijn in te stellen Commissie van onderzoek heeft bevestigd, dat het algemeen belang zoodanig ingrijpen vergt. Een wettelijke basis zal worden voorbereid voor een bijzonder toezicht op het kartel- en concernwezen.

Groote zorg zal worden besteed aan een rechtvaardige verdeeling van de stoffelijke welvaart. Scherp toezicht op de prijzen zal er voor waken, dat iedere verhooging der productie zooveel mogelijk ten goede komt aan een vermindering der nog steeds bestaande spanning tusschen loonen en prijzen.

Ter verlichting van de moeilijkheden van hen, wier behoeften het grootst zijn, zal een verbetering van den kinderbijslag worden voorgesteld.

Een verplichte wachtgeldregeling en werkloosheidsverzekering zullen worden voorbereid. Terwijl voortgewerkt wordt aan een algemeene herziening der sociale verzekering als onderdeel van het streven naar grooter bestaanszekerheld, zal spoedig een voorloopige voorziening ten gunste van ouden van dagen aan U worden voorgelegd.

Een wetsontwerp zal worden ingediend tot herziening van de bepalingen, rakende de beëindiging van arbeidsovereenkomsten, zulks met de bedoellng personen, die reeds geruimen tijd bij denzelfden werkgever in loondienst zijn, meerdere bestaanszekerheid te verschaffen.

Op korten termijn zal een commissoriaal onderzoek worden ingesteld naar de mogelijkheid om de Armenwet in dien zin te verruimen, dat zij een breedere basis biedt voor de maatschappelijke voorziening en hulpverleening.

De verbetering der geestelijke en lichamelijke volksgezondheid zal met kracht worden bevorderd. In samenwerking met de deskundigen en de organisaties, op dat gebied werkzaam, wordt een op wettelijke basis steunende coördinatie der gezondheidszorg voorbereid.

Groote zorg boezemt mij de toestand van 's lands financiën in. Bij voortduring staan deze nog onder den invloed van de oorlogsramp en den nasleep van dien. De voorzieningen op burgerlijk en militair gebied, welke hierdoor noodzakelijk zijn geworden, leggen een schier ondraaglijken last op de volkshuishoudingen der betrokken gebiedsdeelen.

Zonder krachtige hulp van buiten is de taak, die het Rijk vervullen kan, aan zeer enge grenzen gebonden. Met dankbaarheid mag ik gewagen van de financieele hulp, die tot dusver door het buitenland wordt verleend. Mede in het belang van cen voortzetting daarvan mag niets worden nagelaten, wat de van ouds erkende credietwaardigheid van Nederland zal kunnen versterken. Eerste voorwaarde daartoe is een eendrachtige voortzetting van de herstelpolitiek.

Ook bij het betrachten der uiterste soberheid zullen aan de Overheidsfinanciën zware eischen blijven gesteld om chaotische toestanden te kunnen voorkomen, in staat te zijn de Overzeesche Gebiedsdeelen hulp te bieden, het herstel te bevorderen - zoowel op materieel als op cultureel gebled - en verbetering te kunnen brengen in het lot van die bevolkingsgroepen, welke in zorglijke omstandigheden verkeeren.

Handhaving van het monetaire evenwicht bij een internationaal verantwoord niveau van loonen en prijzen zal bij voortduring de aandacht vragen. Met inachtneming van den eisch van rechtsherstel en onder waarborging van de belangen van den fiscus zal het toezicht op de investeeringen zal voorshands echter geld- en kapitaalverkeer zoo spoedig mogelijk een passende vrijheid herkrijgen.

Het uitoefenen van onvermijdelijk zijn om een zoo doeltreffend mogelijk gebruik van het kapitaal te verzekeren. Hierbij zullen met name de Nederlandsche Bank, waarvan de eigendom van particuliere in publieke handen dient over te gaan, en de Herstelbank een belangrijke rol hebben te vervullen.

De vermindering van den druk der binnenlandsche Staatsschuld zal de bijzondere aandacht vereischen, waartoe naast de reeds aanhangige vermogensaanwasbelasting een heffing in eens van de vermogens zal worden voorgesteld. Ook een conversie van de binnenlandsche Staatsleeningen zal aan dit doel worden dienstbaar gemaakt.

De regeling van de bijdragen in de materieele oorlogsschade en van de aanvullende credietfinanciering bij de wet kan op korten termijn worden tegemoet gezien.

De voorstellen tot wijziging van artikel 192 en van hoofdstuk XIII der Grondwet zullen U ter behandeling in tweede lezing bereiken. De instelling eener Staatscommissie tot herziening van de Grondwet kan spoedig worden tegemoet gezien.

Het vraagstuk der administratieve Rechtspraak zal door een Staatscommissie opnieuw onder de oogen worden gezien. Met kracht zal worden gestreefd naar inkrimping van het Overheidsapparaat; in het bijzonder zal daarbij aandacht worden geschonken aan de Rijksbureaux.

In afwachting van het rapport der onderwerpelijke commissie zullen partieele verbeteringen in de gemeentefinanciën worden voorgesteld. Een betere coördinatie tusschen de dragers van het gezag en de politic zal worden bevorderd.

Naar een oplossing van de verschillende problemen, die samenhangen met de vervolging der politleke delinquenten, wordt met voortvarendheid gestreefd.

De zuivering van het Overheidspersoneel, alsmede van de pers, zal nog voor het einde van dit jaar worden voltooid, terwijl een snelle afwerking van de zuivering van het bedrijfsleven eveneens zal worden nagestreefd.

De Regeering zal een juistere regeling van de positle der ambtenaren o.m. door herziening van stelsel en normen van het bezoldigingsbesluit bevorderen. Een salarisverbetering voor de onderwijzers is in voorbereiding. Een reorganisatie van het georganiseerd overleg is voorgenomen.

lk ben mij bewust, dat de nauwgezette behandeling van al deze voorstellen - overvloedig in aantal, omdat de taak der Overheld in dezen tijd zoo diep ingrijpt in vele levensterreinen - veel van Uw werkkracht en van Uw toewijding zal vergen.

Met de bede, dat God U hiertoe wijsheid en kracht moge schenken tot zegen van ons Koninkrijk en deszelfs toekomst, verklaar ik de gewone zitting* der Staten-Generaal geopend.

23 juli 1946

• * 

  Ten onrechte werd gesproken van een gewone zitting. Toen de zitting in september werd gesloten, werd wel de correcte term 'buitengewone zitting' gebruikt.