Periode van het Staatsbewind (1801-1805)

Op grond van de Grondwet van 16 oktober 1801 komt er een nieuw soort regering: het Staatsbewind. Dat twaalf leden tellende college heeft veel macht. Het heeft wetgevende macht, kan verdragen sluiten met andere landen, beheert de nationale financiën en heeft het opperbevel over leger, vloot en politie. Het Staatsbewind wordt bijgestaan door secretarissen van staat (ministers), uit drie leden bestaande raden (onder meeer voor marine en binnenlandse zaken) en een algemeen secretaris.

Ieder jaar is één lid van het Staatsbewind aftredend, maar herverkiezing is mogelijk. Benoeming vindt plaats op voordracht van de departementale besturen. Er moet rekening worden gehouden met voldoende regionale spreiding.

Het land wordt weer in acht provincies (departementen) verdeeld, waarvan de grenzen grotendeels overeenkomen met die van de vroegere gewesten. Doordat Willem V in december 1801 vanuit Oraniënstein zijn onderdanen van hun verplichting ontslaat trouw aan hem te blijven, kunnen voormalige orangisten en regenten weer belangrijke posten gaan innemen.

Naast het Staatsbewind is er een parlement, het Wetgevende Lichaam. Dat bestaat uit 35 leden en wordt getrapt gekozen. Het Wetgevend Lichaam heeft minder invloed dan het Vertegenwoordigende Lichaam uit 1798. Het kan alleen voorstellen van het Staatsbewind goed- of afkeuren.

In 1804 besluit de Franse keizer Napoleon dat er een andere regering moet komen in de Bataafse Republiek. Om de Franse invloed te vergroten, wil Napoleon dat er een eenhoofdig bestuur komt. De Grondwet wordt wederom veranderd. De ambassadeur in Parijs, Rutger Jan Schimmelpenninck wordt door Napoleon per 29 april 1805 aangesteld als raadpensionaris van de Bataafse Republiek. In feite is dat een soort president.