Troonrede 2004, volledige tekst

Leden van de Staten-Generaal,

Vertrouwen geeft een samenleving veerkracht en daadkracht. In Nederland hebben burgers en maatschappelijke organisaties door de jaren heen bewezen grote veranderingen in de wereld en in onze eigen maatschappij te kunnen opvangen. Ook nu dienen zich politieke, economische en sociale ontwikkelingen aan die ons direct raken.

Daarom heeft de regering vorig jaar een ambitieuze agenda van hervormingen gepresenteerd die gericht is op een sterkere economie, een veiliger samenleving, een slagvaardiger overheid en een goed functionerende democratie. In 2005 zullen deze hervormingen volop in uitvoering zijn. Gesteund door het beginnende herstel van onze economie, creëert dit hernieuwd vertrouwen en nieuw perspectief.

Een sterke economie is essentieel voor werkgelegenheid en welvaart. Met een vergrijzende samenleving moeten pensioenen, zorg en andere collectieve voorzieningen worden opgebracht door een kleinere beroepsbevolking. Hierdoor wordt de solidariteit op de proef gesteld.

Snelle technologische ontwikkelingen stellen nieuwe eisen aan bedrijven en hun werknemers. De wereldeconomie groeit in hoog tempo. De Nederlandse groei echter, blijft daarbij achter. Dit vraagt van bedrijven en werknemers een toekomstgerichte opstelling en vergt een versterking van de Nederlandse economische structuur. De regering acht daarom matiging van loonkosten, vergroting van arbeidsparticipatie en stimulering van productiviteit geboden.

Met het oog op de noodzakelijke matiging, kunnen de lonen in de collectieve sector en de uitkeringen, behalve de AOW, in 2004 en 2005 niet worden verhoogd. De regering doet een beroep op werkgevers en werknemers in de marktsector om deze matiging te volgen in het belang van de werkgelegenheid en van een solidaire inkomensontwikkeling. De regering zal er geen verantwoordelijkheid voor kunnen nemen om werkgevers verplicht loonstijgingen te laten doorvoeren.

Herstel van vertrouwen in de economie vergt ook het komend jaar van allen een bijdrage. De regering wil echter de meest kwetsbare groepen in de samenleving zo veel mogelijk ontzien. De AOW alsmede fiscale tegemoetkomingen voor ouderen en gezinnen met kinderen zullen daarom worden verhoogd.

Om de arbeidsparticipatie te bevorderen moeten mensen terugkeren in het arbeidsproces en langer werken. De nieuwe Wet werk en bijstand is inmiddels ingevoerd en levert goede resultaten op. De regering zal voorts een nieuwe WAO-regeling voorstellen waarbij arbeidsgeschiktheid en reïntegratie van werknemers centraal staan. Bij de werkloosheidsregelingen behoren de prikkels tot deelname aan beroepsarbeid voorop te staan. Voorzieningen gericht op scholing worden niet aangetast. Ontslagvergoedingen en bovenwettelijke uitkeringen zullen worden verrekend met de werkloosheidsuitkering.

Om de economische groei te bevorderen en voldoende arbeidsaanbod in de toekomst te verzekeren, wil de regering langer werken stimuleren. Of mensen uiteindelijk langer of korter werken, blijft echter hun persoonlijke keuze.

De regering zal voorstellen doen om op 1 januari 2006 de fiscale voordelen voor vervroegde pensionering te beëindigen. Zij beseft dat dit bij oudere werknemers onzekerheden oproept. De voorstellen bevatten dan ook goede overgangsregelingen. Tevens wil de regering in 2006 de levensloopregeling introduceren, waarmee werknemers kunnen sparen voor zorg, arbeid, scholing en verlof.

Met dit alles wordt een evenwicht bereikt tussen de noodzakelijke verhoging van arbeidsparticipatie, het ontzien van oudere werknemers en het beheersen van lasten voor jongere werknemers in de toekomst.

Onderwijs, onderzoek, kennis en innovatie zijn van wezenlijk belang voor de productiviteit van de Nederlandse economie. Het onderwijs wordt ontdaan van overbodige regels zodat scholen en universiteiten meer ruimte krijgen voor eigen initiatief en verbetering van kwaliteit.

Instellingen voor hoger onderwijs mogen experimenteren met selectie bij toelating en met differentiatie van collegegeld. Scholen krijgen extra middelen voor exacte en technische vakken.

Het Innovatieplatform heeft voorstellen gedaan voor een betere omzetting van kennis in producten en diensten. De regering neemt praktische adviezen van het Innovatieplatform over, zoals een vereenvoudigde toelating van kennismigranten, een betere uitwisseling tussen universiteiten en onderzoeksinstellingen, en het midden- en kleinbedrijf, het uitbreiden van het aantal startende ondernemers en het benutten van de kansen die de creatieve industrie biedt.

Een verlaging van de belasting op bedrijfswinst is goed voor het fiscale vestigingsklimaat en draagt zo bij aan verbetering van de economische structuur.

De productiviteit van de economie wordt eveneens gestimuleerd door versnelling van procedures voor ruimtelijke ordening, woningbouw, infrastructuur en milieu. De regering wil ruimte voor wonen, werken en recreëren in sterke steden, en ook voor natuur en landschap.

De verruiming van het huurbeleid bevordert nieuwe investeringen in de woningbouw, mede om doorstroming te bevorderen.

De herziening van de Wet op de ruimtelijke ordening zal meer armslag aan gemeenten en provincies geven. De regering zal in 2005 voorstellen doen die gericht zijn op een versterking van een leefbaar en vitaal landelijk gebied.

Er wordt fors geïnvesteerd in de infrastructuur, en in het bijzonder in onderhoud van wegen en in een betere benutting ervan.

Nederland houdt zich aan de internationale afspraken over de reductie van de uitstoot van broeikasgassen.

Het vertrouwen van burgers in de toekomst wordt vergroot door verbetering van de veiligheid.

Fanatieke groeperingen trachten met terroristische daden, waarvan onschuldige burgers en zelfs kinderen het slachtoffer worden, over de hele wereld samenlevingen te ondergraven. Ook Nederland is niet gevrijwaard van deze dreigingen. Om onze democratische rechtsstaat en onze pluriforme samenleving te beschermen tegen terreur, heeft de regering aangekondigd op korte termijn ingrijpende maatregelen te treffen.

De bestrijding van terrorisme zal worden versterkt door een betere organisatie, de mogelijkheid om snel maatregelen te nemen en door bepaalde opsporingsbevoegdheden te verruimen. Tevens zal, mede met het oog op adequate voorlichting, een waarschuwings- en alerteringssysteem in werking worden gesteld.

De inspanningen van regering, gemeenten, politieregio's, rechterlijke macht, openbaar ministerie en gevangeniswezen beginnen hun vruchten af te werpen.

Gemeenten krijgen meer mogelijkheden om bestuurlijke boetes op te leggen voor kleine vergrijpen en parkeerovertredingen.

Volgend jaar herdenken wij dat zestig jaar geleden de Tweede Wereldoorlog eindigde. Bijdragen aan vrede en veiligheid betekent dat landen medeverantwoordelijkheid moeten blijven nemen voor de internationale rechtsorde en solidariteit. Uitgangspunten voor Nederland daarbij zijn een daadkrachtige Europese Unie, een sterke transatlantische relatie, vooral in NAVO-verband, en een effectief functioneren van de Verenigde Naties.

Door een actief buitenlands beleid en door te participeren met ruim 2000 militairen in internationale missies, ondersteunt Nederland Irak, Afghanistan en de Balkan bij hun democratische en economische wederopbouw.

De mannen en vrouwen van onze krijgsmacht die daaraan bijdragen, verdienen groot respect en dankbaarheid. De regering voelt zich met hen en hun naasten verbonden; onze gedachten gaan in het bijzonder uit naar de gewonde en gesneuvelde Nederlandse militairen en naar hun families.

Internationale rechtsorde en solidariteit vergen evenzeer duurzame bestrijding van armoede en onrecht. De Nederlandse ontwikkelingssamenwerking wordt gekenmerkt door partnerschap, dialoog en betrokkenheid van niet-gouvernementele organisaties en het bedrijfsleven. De regering zal bijzondere aandacht blijven geven aan onderwijs, milieu en water, gezondheidszorg en aids-bestrijding.

De zorg van de regering gaat in het bijzonder uit naar de ontwikkeling van het armste werelddeel, Afrika, en naar de ernstige crisis in Soedan. Een groot deel van de bilaterale ontwikkelingsgelden is bestemd voor Afrika ten zuiden van de Sahara.

Bevordering van handelsbetrekkingen is gunstig voor de economische groei van ontwikkelingslanden. De Wereldhandelsorganisatie en de Europese Unie hebben hieraan recent een belangrijke nieuwe impuls gegeven.

Met de toetreding van tien nieuwe lidstaten en met het Grondwettelijk Verdrag, dat volgende maand zal worden getekend, heeft de Europese Unie nieuwe mijlpalen bereikt.

De regering zal zich ervoor inzetten eenieder duidelijk te maken dat de Unie meer betekent dan uitsluitend economische samenwerking. Dit is nodig voor het vertrouwen in Europa.

Het is essentieel dat binnen de Unie afspraken over veiligheid en migratie, landbouwhervorming, interne markt, mededinging, begrotingsbeleid en economische hervormingen worden nagekomen.

Op het Nederlandse voorzitterschap rust een grote verantwoordelijkheid om beslissingen over de verdere uitbreiding van de Europese Unie zorgvuldig voor te bereiden, in het besef dat draagvlak daarbij onontbeerlijk is. Daartoe zullen de gestelde toetredingscriteria strikt moeten worden toegepast.

Hernieuwd vertrouwen moet ook gebaseerd zijn op maatschappelijke samenhang. De overheid kan dat niet alléén realiseren. Het zijn burgers, maatschappelijke organisaties en sociale partners die vorm geven aan de Nederlandse samenleving.

De regering onderkent daarbij de grote betekenis van kunst en cultuur. Op het gebied van werk en inkomen zullen werknemers en werkgevers nieuwe accenten moeten kunnen leggen. De eigen rol van sociale partners staat daarbij niet ter discussie.

Het beleid van deregulering en vermindering van administratieve lasten voor bedrijven en burgers krijgt gestalte. Dit schept ook meer ruimte voor eigen verantwoordelijkheid.

Om een hoogwaardig en toegankelijk stelsel van zorg te handhaven, zal de regering keuzevrijheid en concurrentie bevorderen. Zo worden zorgverzekeraars en zorgaanbieders gestimuleerd meer kwaliteit te leveren en doelmatiger te werken. Een wet met één basisverzekering voor iedereen alsmede een zorgtoeslag worden hiertoe voorbereid.

De overheid zal selectiever in haar ambities en prioriteiten moeten zijn en daarmee slagvaardiger worden. In het programma 'Andere Overheid' zullen voorstellen worden gedaan voor herijking van taken en werkwijzen van het rijk en voor verbetering van de dienstverlening aan de burger.

Taken moeten zo dicht mogelijk bij de mensen worden uitgevoerd. Er wordt dus meer gevraagd van provincies en gemeenten. De regering benadrukt het belang van goed overleg tussen de overheden en zal daarmee intensief blijven voortgaan in het belang van een samenhangend optreden van de overheid.

De grote steden zijn in belangrijke mate sociale en economische motoren van onze maatschappij. De regering ondersteunt die door concrete afspraken te maken.

Door de democratie te versterken kan het vertrouwen van de burger in de overheid worden bevorderd. De regering heeft voorgesteld burgemeesters met ingang van 2006 direct door de burgers te laten kiezen. Op korte termijn zullen u wetsvoorstellen bereiken voor de herziening van het kiesstelsel, gericht op versterking van het mandaat van de individuele volksvertegenwoordiger.

Samenleven in een maatschappij vergt respect voor elkaars cultuur, achtergrond en opvattingen. Velen in ons land staan, elk op eigen wijze, in de christelijke, humanistische, joodse, islamitische of een andere wereld- of levensbeschouwelijke traditie. In een dergelijk pluriform land is respect van allen, autochtoon en allochtoon, voor onze grondrechten en rechtsstaat een vereiste.

Een gemeenschappelijke basis van taal, actief burgerschap en gedeelde waarden en normen kunnen dat versterken. Ook het integratiebeleid moet hieraan bijdragen.

De instroom van asielzoekers is sterk gedaald. Het restrictieve toelatingsbeleid voor asielzoekers en voor personen die naar Nederland komen in het kader van gezinsvorming zal worden voortgezet.

De regering wil werken aan onderling vertrouwen in ons Koninkrijk. Met Aruba en de Nederlandse Antillen heeft Nederland een unieke staatkundige en maatschappelijke band.

De regering zal de Nederlandse Antillen krachtig ondersteunen om de zorgelijke sociaal-economische situatie het hoofd te bieden en de toenemende criminaliteit te bestrijden. Ook de hervorming van de bestuurlijke en financiële verhoudingen op de Nederlandse Antillen en een nieuw perspectief voor het Koninkrijksverband vragen de aandacht.

In december vieren wij samen het 50-jarig bestaan van het Statuut.

Leden van de Staten-Generaal,

De regering beseft dat zij ook in 2005 forse inspanningen van alle geledingen van de samenleving vraagt. Tegen de achtergrond van een stevige internationale groei, en een opleving van de economie in Europa, is thans ook in ons land sprake van een beginnend herstel. De werkgelegenheid zal naar verwachting volgend jaar weer wat toenemen.

Dit keerpunt schept kansen om de economische groei te versterken en duurzaam te maken. De structurele hervormingen zijn daarop gericht en scheppen zo perspectief voor welvaart en werkgelegenheid en daarmee voor meer samenhang in de maatschappij. Door de noodzakelijke inspanningen gezamenlijk op ons te nemen, kunnen we de toekomst met vertrouwen tegemoet zien.

De regering rekent op een vruchtbaar overleg met u. Op u rust een verantwoordelijke en zware taak. U mag zich daarbij gesteund weten door het besef dat velen u wijsheid toewensen en met mij om kracht en Gods zegen voor u bidden.

Dinsdag 21 september 2004