Sociaal-Democratische Bond (SDB)

De SDB baseerde zich op de ideeën van Karl Marx, zoals die waren verwoord in zijn boek 'Das Kapital'. Uitgangspunt daarin was dat via een revolutie de kapitalistische samenleving zou worden vervangen door een socialistische staat, waarin geen klassen meer zouden bestaan en er gemeenschappelijk bezit zou zijn.

Op de korte termijn wilde de SDB verbetering van het lot van de arbeiders. Belangrijk streven daarbij was de invoering van algemeen mannen- en vrouwenkiesrecht.

Andere beginselen waren:

• - 

  invoering van de republiek
• - 

  afschaffing van leger en vloot; een algemene staking bij eventuele mobilisatie
• - 

  gelijke rechten voor mannen en vrouwen
• - 

  Indië los van Nederland

Praktische zaken waar de SDB zich voor inzette waren

• - 

  verbetering van het lot van de arbeiders
• - 

  invoering van sociale verzekering
• - 

  een zesurige arbeidsdag voor vrouwen met betaald verlof bij zwangerschap en bevalling
• - 

  verbod op kinderarbeid onder de 15 jaar
• - 

  kosteloos onderwijs
• - 

  salarisverbetering voor onderwijzers en gevangenispersoneel
• - 

  verbetering van de woningtoestand
• - 

  verbetering van het gevangeniswezen
• - 

  beëindiging van de oorlog in Atjeh
• - 

  inpoldering van de Zuiderzee en andere openbare werken

De SDB ontstond in 1881 als samenbundeling van enkele plaatselijke verenigingen. De bakermat van de bond lag in Friesland, dat in die tijd veel armoede kende, met name onder veenarbeiders.

De partij was nauw verbonden aan het blad 'Recht voor Allen' en zette zich ook in voor de oprichting van coöperaties.

In 1893 moest de SDB haar naam veranderen, omdat de SDB verboden werd vanwege het propageren van onwettige middelen om haar doel te bereiken.

Nadat in 1894 de sociaaldemocratische SDAP was opgericht, ontstond er een scheiding in de Socialistenbond. Onder leiding van Domela werd door een deel van de Socialistenbonders gekozen voor het anarchisme. Het restant van de Socialistenbond ging in 1900 op in de SDAP.

Domela werd richtte hierna het anarchistisch tijdschrift 'De Vrije Socialist' op en er ontstonden nauwe banden met de in 1893 opgerichte revolutionaire vakbond, het Nationaal Arbeids Secretariaat (NAS).

In 1919 stierf Domela Nieuwenhuis. De anarchistische beweging speelde toen al lang slechts een bescheiden rol in Nederland.

De SDB en het anarchisme werden geheel gedomineerd door Domela Nieuwenhuis. Voor velen werd hij gezien als een soort Christusfiguur en profeet, die een betere toekomst aankondigde.

Domela was aanvankelijk Luthers predikant, onder andere in Den Haag. In 1879 verliet hij de kerk en werd hij socialist. Behalve als leider van de SDB werd hij ook bekend als redacteur van het blad 'Recht voor Allen'. In 1886 werd hij na een publicatie van het artikel 'De koning komt' wegens majesteitsschennis tot één jaar gevangenisstraf veroordeeld. In 1887 kreeg hij na zeven maanden echter gratie.

In 1888 koos het Friese district Schoterland (omgeving Heerenveen) hem tot Tweede Kamerlid. Dat was mede te danken aan steun van de antirevolutionairen die liever een socialist dan een liberaal in de Kamer zagen. Als Kamerlid probeerde hij tevergeefs aandacht te vragen voor de noden van de arbeiders en in 1891 verloor hij zijn zetel aan de radicaal Treub.

In 1897 bekeerde hij zich tot het anarchisme. Hij bleef vooral in Friesland populair onder de arbeiders. In 1897 werd in Schoterland wel de Vrije Socialist Geert van der Zwaag tot Tweede Kamerlid gekozen. Hij baseerde zich op de vroegere denkbeelden van Domela.

De begrafenis van Domela op 22 november 1919 in Amsterdam werd door tienduizenden arbeiders bijgewoond en was een van de massaalste uit de geschiedenis.

De aanhang van de SDB was lange tijd vooral in Friesland te vinden. Rond de verkiezingen van 1888 werd daarbij samengewerkt met de Friese Volkspartij, een partij die rond 1887 ontstond. De Friese Bond was een vooruitstrevend liberale partij, die niet anti-socialistisch was en die zich vooral inzette voor algemeen kiesrecht. Toen het anti-parlementarisme rond 1893 de overhand kreeg bij de SDB kwam het tot een breuk tussen beide.

Domela werd in 1888 in het district Schoterland gekozen dankzij de steun van de antirevolutionairen. In de tweede stemmingsronde stond hij namelijk tegenover de liberale werkman Heldt, doordat de antirevolutionair De Vries na de eerste ronde was afgevallen. De antirevolutionaire voormannen bevolen aan op Domela te stemmen, hoewel diens denkbeelden volstrekt werden afgewezen.

Domela profiteerde van de kiesrechtuitbreiding van 1887. Daardoor hadden kleine boeren en middenstanders het stemrecht gekregen. Ook gegoede burgers die teleurgesteld waren in Heldt stemden in Schoterland op Domela.

Na 1890 kreeg de SDB ook enige aanhang in de provincie Groningen en in steden als Amsterdam en Zaandam. Zij werd echter spoedig overvleugeld door de SDAP.