Partij van de Arbeid (PvdA)

• * 

  GroenLinks en PvdA trokken in 2023 met een gezamenlijke lijst naar de verkiezingen.

De PvdA nam sinds 1946 deel aan de Tweede Kamerverkiezingen. Hoeveel zetels behaalde de partij per verkiezing en welk kabinet werd vervolgens gevormd?

*Na de verkiezingen van 2023 ging de fractie van de PvdA samen met de fractie van GroenLinks.

De PvdA is sinds 1946 vertegenwoordigd in de Eerste Kamer. Hoeveel zetels behaalde de partij per verkiezing sinds 1983 en wie was de lijsttrekker?

De PvdA is een sociaaldemocratische partij. In haar Beginselmanifest uit 2005 staan het recht op een fatsoenlijk bestaan en volwaardige deelname aan de samenleving centraal.

Belangrijke beginselen zijn verder het streven naar gelijke kansen, spreiding van macht en inkomens en een duurzame ontwikkeling. Ook internationale solidariteit en een democratisch en sterk Europa zijn voorname uitgangspunten.

De PvdA is voor het opnemen van politieke vluchtelingen, maar wil geen onbeperkte instroom van vreemdelingen. Immigranten moeten integreren, maar hebben wel recht op een eigen cultuur.

Het hoogste orgaan is het Congres, bestaande uit afgevaardigden van de afdelingen; een lid is automatisch lid van de lokale afdeling in zijn of haar gemeente. De partij heeft meer dan vijfhonderd afdelingen (gemeenten) en 12 gewesten (provincies).

Partijvoorzitter

Sinds 2 oktober 2021 is Esther-Mirjam Sent de voorzitter van de PvdA. Zij volgde Nelleke Vedelaar op.

De Partij van de Arbeid werd op 9 februari 1946 opgericht door J.J. Vorrink, M. van der Goes van Naters, W. Drees, A.M. Joekes, P.J. Oud, W. Banning, W. Schermerhorn, R. van der Brug, J.M. Willems, G. Ruygers en G.E. van Walsum. In de nieuwe partij gingen de SDAP, VDB en CDU op. Verder traden leden van CHU en RKSP en partijloze personen toe. De PvdA streefde ernaar een volkspartij te worden, met niet alleen ruimte voor het socialistische gedachtegoed, maar ook voor liberale, gelovige en humanistische ideeën. Dit streven werd de doorbraakgedachte genoemd.

Tot een echte doorbraak van het vooroorlogse partijenstelsel kwam het niet: Tot de nieuwe PvdA traden slechts enkele progressieve katholieken en protestanten toe. Naast de nieuwe KVP, bleven ook de confessionele partijen ARP en CHU bestaan. Bovendien vonden de liberalen dat zij te weinig aan bod kwamen. Zij stapten uit de PvdA en richtten de VVD op.

De PvdA heeft wortels in de socialistische beweging uit de jaren '70 en '80 van de 19e eeuw. De Sociaal-Democratische Arbeiders Partij (SDAP), opgericht in 1894, zette zich volgens de theorie van Engels en Marx in voor de klassenstrijd in Nederland en de 'internationale strijd der arbeidende klasse'. De Vrijzinnig-Democratische Bond was de vooroorlogse progressief liberale partij. De Christelijk-Democratische Unie was een pacifistische en progressieve christelijk-sociale partij.

Willem Drees

In de jaren 1946-1958 waren de PvdA en de katholieke KVP de grootste politieke partijen en vormden in die periode de zogeheten 'brede-basiskabinetten' (rooms-rode coalitie), vanaf 1948 onder leiding van de PvdA'er Drees. Deze kabinetten legden de basis voor de sociale voorzieningen van de verzorgingsstaat zoals we die nu kennen. Verder speelden tijdens deze kabinetten de wederopbouw en de dekolonisatie van Indonesië een belangrijk rol.

Nieuw Links

Vanaf het begin van de jaren '60 liep het aantal kiezers voor de PvdA steeds verder terug. Dit leidde eind jaren '60 tot een initiatief van PvdA-jongeren om de koers en de organisatie van de partij te wijzigen. De beweging noemde zich 'Nieuw Links' en tornde, geheel in de geest van die tijd, aan de gevestigde macht binnen de partij.

Om aan te sluiten bij de actiegroepen die sinds de tweede helft van de jaren '60 sterk in opkomst waren, werd besloten dat de partij een 'aktiepartij' moest worden. Dat betekende dat er een grotere rol weggelegd werd voor jongeren en vrouwen en dat er meer aandacht kwam voor thema's als milieubescherming, feminisme en solidariteit met de Derde Wereld.

Uit protest tegen de toenemende invloed van Nieuw Links verliet een aantal prominente leden de partij, onder wie Drees jr., en richtte DS'70 (Democratisch-Socialisten 1970) op. Van een negatief electoraal effect voor de PvdA was echter nauwelijks sprake.

Joop den Uyl

Den Uyl was één van de weinige van de 'oude garde' die de vernieuwingen van Nieuw Links in de partijtop overleefde. In deze tijd steeg ook het aantal leden van de partij tot ruim 120.000 en domineerde de PvdA het politieke debat.

Er werd tussen 1970 en 1977 nauw samengewerkt met PPR en D66. Met de PvdA kwamen deze 'progressieve drie' voor de verkiezingen van 1971 met een alternatief kabinet, waarvan Den Uyl de beoogde leider was. Voor de verkiezingen van 1972 werd een ploeg van kandidaat-bewindslieden (deelkabinet) samengesteld. In 1972 brachten de drie partijen een gezamenlijk verkiezingsprogramma uit onder de naam 'Keerpunt 72'.

Na een moeizame formatie werd in 1973 het kabinet-Den Uyl geformeerd, waarin de progressieve drie de meerderheid hadden (het 'meest linkse kabinet aller tijden').

Traumatisch voor vele PvdA'ers was dat de partij na de verkiezingen van 1977, ondanks 10 zetels winst, in de oppositiebanken terecht kwam en dat Van Agt, van het nieuwgevormde CDA, premier werd.

Wim Kok en de Paarse kabinetten

In een vernieuwde partij werd in de jaren '80 afstand genomen van de vroegere 'akties'. In 1986 volgde oud-FNV-voorzitter Wim Kok Den Uyl op als politiek leider. Na de val van kabinet-Lubbers II kwam de PvdA in 1989 weer in de regering.

In 1994 werd de PvdA'er Wim Kok minister-president van het eerste paarse kabinet. Tijdens dit kabinet werd de sociale zekerheid hervormd en werd het asiel- en minderhedenbeleid steeds meer onderwerp van discussie. Veel 'traditionele' PvdA-leden verweten de partij te veel te verrechtsen. In 1998 werd 'Paars II' gevormd, met opnieuw Kok als minister-president. Onder Koks opvolger Ad Melkert kwam de PvdA na de verkiezingen van 2002 weer in de oppositie.

Wouter Bos en Job Cohen

Bij de Tweede Kamerverkiezingen van 22 november 2006 werd de PvdA de tweede partij van Nederland. Vooraf werd PvdA-leider Wouter Bos als sterke kanshebber gezien voor het premierschap. De campagne werd in 2006 vooral gevoerd tussen CDA en PvdA, die elk de ander als tegenpool voorstelden. Het CDA slaagde erin Bos neer te zetten als een 'draaier' die zich niet aan zijn woord zou houden. Ondanks de felle campagne zouden CDA en PvdA samen gaan regeren met de ChristenUnie als derde partij, nadat de SP tijdens de formatie-onderhandelingen te hoge eisen had gesteld.

De interne verdeeldheid tussen vooral CDA en PvdA in het kabinet-Balkenende IV leidde er uiteindelijk toe dat de regering in februari 2010 ten val kwam. Partijleider Wouter Bos trad vóór de verkiezingen terug, om plaats te maken voor de nieuwe lijsttrekker, Job Cohen. Bij de Tweede Kamerverkiezingen van 9 juni werd de PvdA opnieuw tweede. De partij kwam met een verlies van drie zetels uit op een zetelaantal van dertig, één minder dan winnaar VVD. Na de formatie van 2010 kwam de PvdA in de oppositie terecht. In 2012 concludeerde Job Cohen dat hij er onvoldoende in was geslaagd effectief als politiek leider te opereren.

Rutte II en recordverlies

Cohen werd na een lijsttrekkersverkiezing opgevolgd door Diederik Samsom. Met Samsom als lijsttrekker behaalde de PvdA 38 zetels bij de verkiezingen van 2012. Daarmee was de partij opnieuw de tweede partij in de Tweede Kamer. Na een korte formatie vormde de PvdA een coalitie met VVD.

Tijdens de deelname aan het kabinet-Rutte II kreeg de PvdA regelmatig het verwijt onvoldoende zichtbaar te zijn. Ook de snelle formatie werd de partij door velen aangerekend. Bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2014 leed de partij zwaar verlies. Zelfs in PvdA bolwerk Amsterdam werd de partij voorbijgestreefd. De samenwerking met de VVD hield echter stand.

In aanloop naar de verkiezingen van 2017 vond opnieuw een lijsttrekkersverkiezing plaats. Lodewijk Asscher won deze verkiezing van Samsom. Vanaf 9 december 2016 was hij de politiek leider van de PvdA. Bij de verkiezingen van 2017 leed de partij een recordverlies van 29 zetels.

De PvdA had sindsdien 9 zetels in de Tweede Kamer. Naar aanleiding van de toeslagenaffaire trad Asscher terug als leider en lijsttrekker voor de verkiezingen van 2021. Lilianne Ploumen werd op 18 januari 2021 zijn opvolger. Het lukte bij de verkiezingen vervolgens niet om het verlies van 2017 om te draaien: de partij behield 9 zetels bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2021.

Bij zowel de Eerste Kamerverkiezingen van mei 2023 als bij de Tweede Kamerverkiezingen van november 2023 kwam de PvdA met een gezamenlijke kandidatenlijst met GroenLinks. In beide Kamers kwam er een gezamenlijke fractie.