Bevlekt beeld

17 mei 2019, column Bert van den Braak

"Senator Duthler (VVD) stemde over wet waar [haar] eigen bedrijf aan meeschreef", Dat was in september 2018 de kop van het bericht van Follow the Money (FTM) over de onthulling dat het bedrijf van de VVD-senator betrokken was bij een advies over de ontwerp-Wet maatschappelijk ondersteuning (WMO). Het bericht volgde op een onderzoek van FTM naar nevenfuncties en mogelijke belangenverstrengeling door Eerste Kamerleden.

Het is goed om eerst uit te leggen waarover het ging. In de voorbereiding van het wetsvoorstel WMO adviseerde het College Bescherming Persoonsgegevens staatssecretaris Van Rijn om experts nog eens te laten kijken naar de regeling rond persoonsgegevens van cliënten. Omdat er haast bij was, schakelde het ministerie in de zomermaanden van 2013 Bureau Duthler Associates in om een PIA (privacy impact assessement) uit te voeren. Er moest worden uitgezocht of in de nieuwe WMO de bescherming en uitwisseling van gegevens goed waren geborgd. Het advies leidde tot enkele aanpassingen, met name in de memorie van toelichting. VVD-Eerste Kamerlid Anne Wil Duthler ontkende zelf direct betrokken te zijn geweest bij dat advies.

De kop 'schreef mee aan de wet' was misleidend, zelfs al zou Duthler bij het advies betrokken zijn geweest. Die bewering werd niettemin zo (klakkeloos) door de media overgenomen. Dat het wetsvoorstel in de Eerste Kamer met één stem verschil was aangenomen, gaf daaraan nog een extra dimensie. De advisering kon wel eens doorslaggevend zijn geweest, zo werd beweerd. Diverse wetenschappers stelden: 'eerst adviseren over een wetsvoorstel en daar dan over stemmen', dat kan toch eigenlijk niet.

Dat haar stemgedrag er door zou zijn beïnvloed, is lariekoek. Het betrof immers een juridische uitvoeringskwestie en niet hoofdlijnen en doel van het wetsvoorstel. Databescherming speelde in de besluitvorming geen rol. Bovendien werd de advisering door Bureau Duthler Associates netjes in de Memorie van Toelichting vermeld¹⁾. Geen Tweede of Eerste Kamerlid zag reden om daar verder vragen over te stellen (je mag toch aannemen dat de naam Duthler, die sinds 2007 Eerste Kamerlid is, wel bekend was).

De ontkenning van Duthler dat zij direct bij het advies betrokken was geweest, werd gevolgd door een publicatie op Quotenet over haar functioneren binnen Bureau DA. Daar kwam toen een beschuldiging bij dat zij in debatten indirect de belangen van dat bedrijf had behartigd. In meerdere debatten had zij gewezen op het belang van betere databescherming. Dat deed zij bijvoorbeeld in 2014 in een debat over privacy en toezicht op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten. Van haar banden met de sector maakte zij toen overigens geen geheim (voor zover dat al niet bekend was). Ze zei: "In mijn eigen dagelijkse praktijk — zoals bekend maken privacybescherming en informatiebeveiliging daarvan deel uit — kom ik nogal eens information security officers tegen die nog steeds moeite hebben om het belang van de informatiebeveiliging bij hun bestuurders onder de aandacht te brengen"²⁾.

Was dat belangenverstrengeling? Je kunt net zo goed stellen dat het goed is dat een deskundige op dat terrein het woord voert. De VVD-fractie zag in ieder geval nooit belemmeringen. De stelling dat via deze weg naar lucratieve opdrachten werd gehengeld, is een slag in de lucht. Acquisitie via Eerste Kamerdebatten, wie gelooft daar in? Mevrouw Duthler was zo onverstandig om na de nieuwe perspublicaties een juridische strijd aan te gaan met de berichtgevers. In de rechtszaak trad zij op als haar eigen advocaat, wat meestal niet goed werkt, en zij verloor het kort geding over de publicaties. Zij wreef daardoor zelf flink in de ontstane vlek. Voor de VVD-top reden om het in gang gezette integriteitsonderzoek te stoppen en om Duthler per direct de wacht aan te zeggen. Vragen over de rol van de fractie bleven zo onbeantwoord.

Het is goed om terug te keren naar de primaire aantijging. Van uitvoeringstechnische advisering werd 'meeschrijven aan een wet' gemaakt. Dat was de nogal aangedikte uitkomst van een journalistiek onderzoek naar belangenverstrengeling in de Eerste Kamer. Onhandig optreden en een partij die haar handen in onschuld waste, zorgden voor een bevlekt beeld. Niet alleen voor Duthler, maar ook voor de VVD, haar Eerste Kamerfractie en fractievoorzitter, en voor de Eerste Kamer als instituut. Iets meer reflectie en nuchterheid was wijzer geweest.