Merry Christmas, Europe!
Halverwege vorig jaar waren de verwachtingen in Europa nog zo hoog gespannen. Weliswaar had Groot- Brittannië de weg ingeslagen naar de ‘Brexit’ en had Mrs. Theresa May geen meerderheid voor haar partij weten te verwerven bij de parlementsverkiezingen. Maar, in Frankrijk was de politieke verlamming doorbroken door de verkiezing van de liberaal Emmanuel Macron tot president en zijn gloednieuwe beweging ‘En Marche’ tot meerderheidspartij in de Assemblée. In Nederland was de bange (internationale) verwachting dat Geert Wilders een monsterzege zou boeken niet bewaarheid. Wij konden veilig op weg naar de Duitse Bondsdagverkiezingen, die Angela Merkel wel op haar sterke positie zouden weten te houden. Dachten wij.
Juist in Duitsland begon de teleurstelling. Merkels CDU verloor; haar zusterpartij CSU in Beieren nog veel meer. Ook de SPD verloor dramatisch. Aanvankelijk leek er nog een coalitie mogelijk van christendemocraten, Grünen en FDP, maar de laatste miste de moed om het bondgenootschap met Merkel aan te gaan. Na een voor Duitse begrippen ellenlange formatie kwam in arren moede de ‘Grosse Koalition’ weer terug, al was die inmiddels niet echt groot meer. De zenuwachtig geworden CSU, die onderweg was naar Beierse verkiezingen, begon in de migratiekwestie wild om zich heen te slaan. Wat weer leidde tot rebellie tegen de bondskanselier zelf, die besloot het voorzitterschap van haar partij neer te leggen. Iedereen zag dit als het begin van het einde van haar sleets geworden leiding van de staat.
Duitslands positie in Europa raakte ernstig verzwakt. In Oostenrijk kwam een kabinet aan de macht dat in de migratiekwestie de lijn diende te volgen van de rechts-populistische FPÖ. In Spanje brak de rechtse regering, wat een minderheidskabinet onder leiding van de socialist Sanchez aan de leiding bracht. Het niettemin treurig lot van zijn PSOE werd in december bevestigd door dramatisch verlies van de socialisten in hun vaste burcht, Andalusië.
Helemaal treurig was de uitkomst van de verkiezingen in Italië, waar twee halve garen en een verstrooide professor aan de macht kwamen: de links populistische ‘Cinque Stelle’ en de rechts populistische ‘Lega’ gingen samen een onnavolgbare meerderheid vormen. Of het nog niet genoeg was, leverde de verkiezingsuitslag in Zweden het tegendeel van zoiets als een echte uitslag op. Zelfs de gebruikelijke minderheidscoalitie was tot einde van het jaar niet bij elkaar te harken. Uiteindelijk voegden de Belgen zich bij de club van instabiele kabinetten. Met het Pact van Marrakesh als alibi, verwijderde de rechts-nationalistische N-VA zich uit de federale regering, die daardoor minderheidsregering werd. Daarmee mag Eerste Minister Michel doormodderen tot de verkiezingen van volgend voorjaar. Intussen ligt de Franse president als een groggy bokser in de touwen, tussen de gilets jaunes.
Daarbij steken de regeringen in Midden-Europa nog relatief stabiel af, maar daar staat niets minder dan de democratische rechtsorde op het spel.
Na een jaar van hoop is een jaar van treurigheid gevolgd waarin zowel onervaren als instabiele regeringen aan de macht zijn gekomen, die meer dan eens ook nog eens sterk neigen naar anti-Europees populisme. Dat haalt waarschijnlijk al elke vaart uit de Europese samenwerking. Daar komt de Britse uittreding nog bij, die dreigt uit te lopen op een vertrek van het Verenigd Koninkrijk zonder een ietwat behoorlijk scheidingsverdrag. Bij instabiliteit en onervarenheid voegt zich, althans in het Verenigd Koninkrijk, ook nog eens incompetentie en diepe verdeeldheid, zowel bij Conservatieven als bij Labour. In het algemeen is deze ernstige stagnatie niet denkbaar zonder het systematische verval van de oude volkspartijen der christen- en sociaaldemocratie, de klassieke dragers van de Europese integratie.
De twee grote crises in de Europese Unie, die van de euro en die van de migratiegolf van 2015/2016 zijn voorts een te grote aanslag gebleken voor de samenhang in de Unie en voor het politieke zelfvertrouwen in de Europese lidstaten. Het verlies aan leiderschap wordt het best gesymboliseerd door het gezagsverlies van de vrouw die het meest en het best leiding gaf aan beide crises in Europa, Angela Merkel. Beide crises wist zij onder de knie te krijgen, tot heil van de Europese Unie, maar de prijs ervoor blijkt buitengewoon hoog te zijn geweest.
Merry Christmas, Europa, met al die gele hesjes in de kerstboom!