Ze luisteren niet...
Een belangrijk verwijt van populistische politici - vaak overgenomen door hun achterban - is dat politici van gevestigde partijen niet luisteren naar 'het volk'. Analisten van 'de kloof' wijzen er vaak op dat 'gewone kiezers' zich zorgen maken over de instroom van asielzoekers, het dreigende verlies aan eigen identiteit en waarden, misstanden in de zorg (en hoge kosten) en het afnemen van zeggenschap door toenemende Brusselse regelgeving. Over die zorgen hoeft geen enkel misverstand te bestaan: die zijn reëel aanwezig. Maar wordt daarnaar niet geluisterd? Luisteren is niet het zelfde als het één op één overnemen van geopperde alternatieven. Het is iets anders dan: 'ze moeten doen wat ik vind'.
De belangrijkste zorg betreft ongetwijfeld het asielbeleid. Allereerst is het zo dat Nederland al een streng asielbeleid heeft. Sinds de door Job Cohen tot stand gebrachte Vreemdelingenwet uit 2000 zijn diverse aanscherpingen daarvan doorgevoerd. Het beeld dat (ook) gelukszoekers hier toegang krijgen, is onjuist. Dat terugzenden in de praktijk moeilijk kan zijn, doet daaraan niet af. Het is verder de vraag of het volledig stopzetten van het opnemen van vluchtelingen reëel is; een verplichting waaraan Nederland zich overigens heeft gebonden. Als landen allemaal de houding innemen: dat moet 'de regio' maar oplossen, zal dat uiteindelijk desastreuze gevolgen hebben. Nu al is de druk op landen als Libanon en Jordanië, maar ook Griekenland enorm. Langdurig verblijf in barre omstandigheden in vluchtelingenkampen maakt de kans op opstand, radicalisering en destabilisering zeer groot. Los van humanitaire verplichtingen is dat reden te meer om het asielbeleid niet drastisch te wijzigen.
Kritiek is er ook op het toewijzen van woningen aan statushouders. Dat beleid is in 1995 ingevoerd vanwege de vorige grote vluchtelingenstroom (met name uit voormalig Joegoslavië). Er kwam toen wetgeving tot stand om ervoor te zorgen dat erkende vluchtelingen niet te lang in AZC's moesten blijven, maar door gemeenten zouden worden gehuisvest. Alleen de CD stemde daar tegen (ongetwijfeld zal ook toenmalig VVD-lid en drie jaar later VVD-kandidaat Geert Wilders die maatregel van zijn partijgenoot Dijkstal toen hebben gesteund). Er is in zoverre 'geluisterd' naar het bezwaar dat autochtone woningzoekers daardoor kunnen worden benadeeld, dat minister Blok met wetgeving is gekomen om gemeenten meer mogelijkheden te geven zelf te bepalen wie voorrang moet krijgen bij woningtoewijzing. De totstandkoming van die wet is in de media overigens geheel onvermeld gebleven.
Dat de zorg duur is, is waar en evenzeer dat er misstanden voorkomen. Dat neemt niet weg dat ons zorgstelsel goed is en hoog aangeschreven staat. Om dat te behouden, was beperking van de uitgavenstijging nodig. Zonder dat beleid zouden zorgkosten een onhoudbaar groot deel van het nationaal inkomen gaan opslokken. Geen politicus had aan bezuinigingen kunnen ontkomen, hoezeer 'het volk' dat ook had verlangd. Om uitwassen bij de beloningen van bestuurders tegen te gaan, kwam er in 2012 een wet die normen stelde en in 2014 werd de norm voor maximale beloning verder verlaagd van 130 naar 100 procent van een ministerssalaris. Het tegengaan van excessieve beloning in de zorg is een voortdurend punt van aandacht voor staatssecretaris Van Rijn, die met succes bij de cao-onderhandelingen in de zorg heeft aangedrongen op zelfbeperking van de sector.
De klacht dat 'Brussel' te veel regelt, heeft geleid tot beleidsmaatregelen van Eurocommissaris Frans Timmermans. Een groot aantal bestaande regelingen is tegen het licht gehouden en een deel daarvan wordt ingetrokken. Het aantal voorstellen voor nieuwe richtlijnen is verminderd. Daarnaast zorgen de mogelijkheden die het Verdrag van Lissabon bieden al tot versterkte aandacht in ons parlement voor de vraag of de EU iets wel echt moet regelen of dat we dat beter zelf kunnen doen. Die 'gelekaartprocedure' blijkt in de praktijk overigens zelden nodig.
Een partij die zegt wel naar 'het volk' te luisteren, de PVV, wil onder meer het klimaatbeleid stopzetten. Ze doet dat, ondanks wereldwijde erkenning dat maatregelen nodig zijn tegen de opwarming van de aarde. Zonder die maatregelen zullen delen van de wereld onbewoonbaar worden, wat op termijn (en sneller dan gedacht) tot grotere migratiestromen zal leiden. Of de kinderen en kleinkinderen van 'het volk' blij zijn met die houding valt te bezien, maar los daarvan: van grote wijsheid getuigt het niet.
Er zijn dus twee misvattingen. De eerste is dat gevestigde partijen niet luisteren. Dat doen ze wel degelijk, maar luisteren is wat anders dan wensen volledig overnemen. De tweede is dat 'het volk' (wat als zodanig natuurlijk niet bestaat) de wijsheid in pacht heeft. Gelukkig zijn er gekozen volksvertegenwoordigers van niet-populistische partijen, die uiteenlopende belangen wegen en die weten dat maar beter niet voor simpele, kortetermijnoplossingen kan worden gekozen. Het is zelfs een zegen dat 'het volk' niet rechtstreeks over complexe vraagstukken beslist.