Revival vanuit de provincie?

3 oktober 2014, column J.Th.J. van den Berg

Nog maar twee jaar geleden, in het voorjaar van 2012, stond het CDA er in aantallen kiezers weliswaar slecht voor, maar parlementair bevond het zich nog in het centrum van waar 'het gebeurde'. Het eerste kabinet-Rutte, waaraan het CDA deel had genomen had zo juist de geest gegeven. Op uitnodiging van D66-leider Pechtold was er door een combinatie van vijf partijen, waaronder het CDA, met stoom en kokend water gewerkt aan een ombuigingsoperatie die moest beantwoorden aan Europese maatstaven van overheidsfinanciering. Dat was immers precies waaraan het kabinet was bezweken. De PvdA werd en passant in het isolement gedreven 1), tezamen met de SP en de PVV.

Voor het CDA en zijn lijsttrekker Van Haersma Buma, was dit een mooie gelegenheid om zijn partij er nu ook electoraal weer een beetje bovenop te helpen. De campagne van Buma verliep niet echt vlot. Belangrijker was, dat de combinatie van vijf partijen twee weken na haar overeenstemming al niet meer wilde weten dat zij een akkoord had gesloten. In een spectaculaire campagne wist de PvdA zich daardoor uit haar isolement te bevrijden en groeiden de verkiezingen uit tot een strijd tussen VVD en PvdA, waartussen het CDA vermalen raakte. Na de verkiezingen kwam er een kabinet zonder het CDA. Maar, het kon nog erger: hoewel voor een meerderheid in de Eerste Kamer steun van het CDA essentieel leek, wist de partij van die machtspositie geen gebruik te maken. Zij werd voorbij gelopen door D66, CU en SGP. Het CDA raakte in het isolement dat in het voorjaar van 2012 voor de PvdA was bestemd.

Het verviel vervolgens in 'christelijk chagrijn', zoals het hier eerder is genoemd 2). Daaruit heeft het CDA zich tot de dag van vandaag zich niet weten te verheffen. Zelfs bij de vraag of Nederland deel moet nemen aan een 'Coalition of the Willing' tegen de terreurbeweging ISIS, ziet het CDA kans de zure kritiek te laten prevaleren. Het kabinet handelt 'halfslachtig' door wel te willen deelnemen aan bombardementen boven Irak, maar niet boven Syrië. Dat standpunt moge halfslachtig zijn, het wordt gedeeld door regeringen als de Duitse, Franse, Belgische en zelfs Britse. Niet alleen chagrijn, ook nog provincialisme dus. Dat is niet het CDA zoals wij het vanaf de fusie van christelijke partijen hebben gekend.

Over provincialisme gesproken, het CDA heeft ervoor gekozen zijn energie te richten op de komende verkiezingen voor provinciale staten. Op zichzelf is dat niet zo gek, want christelijke partijen en CDA hebben bij statenverkiezingen steeds onevenredig hoog gescoord. Niet alleen na 1970 en dus zonder opkomstplicht, want dan zou men de traditioneel grotere trouw van de christendemocratische kiezer nog als verklaring kunnen geven. Nee, reeds in de tijd van de opkomstplicht scoorden christelijke partijen steeds een paar procent hoger dan bij verkiezingen voor de Tweede Kamer.

Is het ook wijs? Met andere woorden, gaat dit het CDA helpen aan herstel?

Om te beginnen betaalt de partij een erg hoge prijs. Uit een Tweede Kamerfractie die toch al niet uitblinkt door parlementaire ervaring vertrekken twee van de meest ervaren en gezaghebbende leden, Van Hijum en De Rouwe, om lijsttrekker te worden in twee van de provincies en daar zo mogelijk gedeputeerde te worden. Het kan natuurlijk zijn dat zij zich in de fractie sowieso niet erg meer op hun gemak voelden; hoe dan ook is dit een majeure aderlating.

Misschien moet de partij het ervoor over hebben, wil zij het verlangde succes volgend jaar behalen bij de statenverkiezingen en daarmee bij de Eerste Kamer. Maar, hoeveel garantie is er dat die winst – zo die komt – ook wordt vastgehouden bij de daaraan volgende verkiezingen voor de Tweede Kamer, normaal gesproken twee jaar later? Wordt dat vasthouden niet mede bepaald door de kwaliteit van het werk in de Tweede Kamer, dat er na het vertrek van Van Hijum en De Rouwe vast niet beter op wordt?

Het CDA riskeert met zijn operatie-statenverkiezingen, gecombineerd met voortgezet christelijk chagrijn, in 2017 het tegendeel te bereiken van wat het nu voor ogen heeft. Het 'veilige midden' 3), zo lang de vaste plek van het CDA, zou het dan voorgoed kwijt kunnen raken aan D66. Dat zal toch niet de bedoeling zijn?