De tijdgebonden krant
Dat de vis wordt verpakt in de krant van gisteren, weten wij wel. Dat weet ook de journalist die lang en grondig heeft gestudeerd op een belangwekkend overzicht of commentaar. Morgen begint hij weer van voren af aan, liefst met een heel ander onderwerp. De lezer zal morgen zijn vergeten van wat hij vandaag heeft gelezen. Geen nood: morgen is er weer een andere krant.
Wij zijn er intussen achter gekomen dat ook het verschijnsel krant wel eens tijdgebonden zou kunnen zijn, hoe oud het intussen ook moge wezen. Aan een aantal verschijnselen valt dat te illustreren.
Een groot aantal dagbladtitels is sinds de vroege jaren zestig verdwenen. Aanvankelijk betrof dit kleine, sterk politiek en maatschappelijk gebonden kranten in de regio. Limburg en Gelderland hadden geen editie van het rode 'Vrije Volk' meer nodig; andere streken gingen het doen zonder katholieke of protestants-christelijke bladen. Aldus verdwenen 'Ons Noorden', 'Het Centrum' en 'Het Binnenhof' (RK) en het zog. 'Rotterdammer'-kwartet (prot.chr.).
Die sanering kon nog worden gezien als een vorm van ontzuiling onder de lezers. Ze werd daarnaast bevorderd door televisienieuws en televisiereclame, die lezers en adverteerders wegzogen. Ook landelijke dagbladen als de 'De Tijd' en 'Het Vrije Volk' verdwenen.
Daar zou het niet bij blijven. Vooral onder regionale bladen begon een proces van kaalslag. Oude en eerbiedwaardige titels als de 'Haagsche Courant' en het 'Utrechts Nieuwsblad' verdwenen of gingen op in edities van het 'AD', dat intussen ook als geheel sterk is achteruitgegaan. Ten dele een gevolg van incompetent ondernemerschap, ten dele consequentie van het verschijnsel dat kranten lezen een betrekkelijk eliteverschijnsel is geworden, wat de (tijdelijke) bloei kon verklaren van kranten als 'de Volkskrant' en 'NRC-Handelsblad'. De enige populaire krant die zich wist te handhaven was 'De Telegraaf'. Als een van heel weinige wist 'Het Parool', na jaren van slecht ondernemerschap, zelf de weg te vinden naar een houdbare regionale journalistiek 'nieuwe stijl'.
Toch zouden zelfs de elitedagbladen als 'Volkskrant', 'Trouw' en 'NRC' niet aan structurele neergang ontsnappen. Zoals overal in de westerse wereld de verkoop (vooral van abonnementen) stagneert, zo doet het dat ook in Nederland. Ons land is alleen uitzonderlijk waar het de ineenstorting van regionale kranten betreft. Elders daalt hun oplage meestal ook, maar niet zo desastreus en slecht geregisseerd als bij ons.
Uit onderzoek wordt duidelijk dat een nieuwe generatie is opgegroeid, ook die met een academische of hogere beroepsopleiding, die geen abonnement op het dagblad meer neemt en evenmin compensatie zoekt bij serieuze weekbladen. 'Elsevier' is waarschijnlijk de uitzondering die de regel bevestigt. Ter vermijding van misverstand: jonge mensen lezen weliswaar niet dagelijks een krant, maar zij zijn niettemin redelijk op de hoogte. Gratis kranten in de trein, de televisie of (auto)radio, alsmede het internet bieden op de een of andere manier compensatie.
Het enige dagblad dat in recente jaren is gegroeid, is 'NRC-Next'. Vraag is overigens of dat zo zal blijven en vooral of de bloei van 'Next' uiteindelijk niet ten koste zal gaan van haar oudere zuster voor de avonduren, 'NRC-Handelsblad'.
De wrange ironie van het verlies van lezers aan kijkers, luisteraars en zoekers op Internet is, dat vooral televisierubrieken als 'Nova' en 'Netwerk' maar ook 'Pauw en Witteman' volledig afhankelijk zijn van de nieuwsvoorziening van de dagbladen, 'De Telegraaf' voorop. Zonder kranten zou men in Hilversum geen idee hebben waar de informatie vandaan te halen.
Kranten zijn natuurlijk nog lang niet verdwenen. Als PCM, waar alle landelijke kranten minus de 'Telegraaf' in zijn ondergebracht, er als onderneming niet zo'n bende van had gemaakt, dan was er geen rigoureuze bezuiniging nodig geweest bij 'de Volkskrant' en 'Trouw', nu die door de Belgische Persgroep is gered, voordat de PCM van ellende ineenzeeg.
Het neemt niet weg dat wij aan het einde van het eerste decennium van deze eeuw de vraag moeten stellen: hoe lang houdt het dagblad zich nog staande? Betekent dit dan ook het einde van de journalistiek als ambacht? Het antwoord op deze vragen sparen wij op tot in het nieuwe jaar.
Dit is de laatste column van 2009. De volgende column verschijnt op vrijdag 8 januari 2010.