De betekenis van stemmenwinst

5 april 2019, column Bert van den Braak

Nationalisatie van de gezondheidszorg, afschaffing van de Eerste Kamer, een maximuminkomen van vijf keer het netto-minimumloon, vorming van wijkraden met eigen financiële middelen en takenpakket, actief en passief kiesrecht over de hele linie voor buitenlanders die drie jaar in Nederland verblijven, verkiezing door werknemers van de helft van de leden van raden van commissarissen. Het zijn zo maar wat punten uit een verkiezingsprogramma. Voor wie het niet direct herkent: ze komen uit 'Voorwaarts...' het PvdA-verkiezingsprogramma uit 1977. Ruim 33 procent van de kiezers (goed voor 53 zetels) schaarde zich daar in mei dat jaar achter, bij een opkomst van 88 procent.

Forum voor Democratie behaalde bij de afgelopen Statenverkiezingen nog geen twintig procent. Niettemin wordt het geluid gehoord: er moet nu iets veranderen, of: er moet nu worden geluisterd naar 'de kiezer'. Vraag is of dat terecht is en wat dit dan betekent. FvD profileert zich met deze speerpunten: meer directe democratie, kartelbestrijding, beperking van immigratie, een kleinere rol voor de EU en een radicale breuk met het voorgenomen klimaatbeleid. Het wil daarmee gehoor geven aan onvrede bij een deel van het electoraat over 'de elite', 'de macht van Brussel', 'de komst van migranten' en 'de hoge kosten voor een probleem dat niet wordt erkend'. Maar hoe vertaalt zich dat?

Bij directe democratie denk je aan referenda. Er ligt bij de Tweede Kamer al een voorstel van de SP'er Ronald van Raak voor grondwettelijke regeling van het correctief referendum. Of dat kans maakt, kan evenwel sterk worden betwijfeld. PvdA, D66 en GroenLinks zagen na de verkiezingen van 2017 af van verdediging van hun eigen voorstel om correctieve referenda mogelijk te maken. Nu wéér van standpunt wisselen, is erg ongeloofwaardig. De regeringspartijen CDA, VVD en ChristenUnie waren er nooit enthousiast over en stemden er in 2013 tegen. Ook voor een gekozen minister-president is nauwelijks steun en dat er een meerderheid is voor een rechtstreeks gekozen burgemeester valt evenzeer te betwijfelen - zelfs nu dat grondwettelijk mogelijk is. Feitelijk worden burgemeesters nu al door de gemeenteraden 'gekozen'. Dat de winst van FvD op het punt van de directe democratie tot radicale veranderingen zal leiden, is dus niet waarschijnlijk.

Een ander asielbeleid is, gezien internationale verplichtingen, evenmin te verwachten. Het draagvlak voor de opvang van echte vluchtelingen is onverminderd groot. Het soms opgeworpen beeld dat ook economische vluchtelingen toegang hebben, is onjuist. Het klopt dat het terugzenden van afgewezen asielzoekers soms lastig blijkt, maar beleid is wel dat dit gebeurt. Het vrije verkeer van personen in de EU staat nauwelijks ter discussie. Of willen we vestiging van Nederlanders in bijvoorbeeld Spanje, Frankrijk of Portugal aan banden gaan leggen of het tekort aan bepaalde arbeidskrachten laten oplopen? Ook op dit punt zal de groei van FvD niet tot een andere koers leiden.

De impasse in het Verenigd Koninkrijk over de brexit hebben het enthousiasme voor stappen in de richting van een Nexit of zelfs een referendum daarover geen goed gedaan. Een grote meerderheid is overtuigd van het belang van het EU-lidmaatschap. Soms klinkt het geluid: Brusselse bureaucraten leggen ons allerlei regels op, maar dat is meer beeldvorming (of beter: bewuste beeldmisvorming) dan de werkelijkheid. Slechts weinigen zien de EU als een 'cultuurmarxistisch project'. Overigens stemde FvD sinds 2017 bij negen van de elf behandelde wetsvoorstellen tot implementatie van EU-richtlijnen vóór.

Bij het klimaatbeleid is er brede consensus over de noodzaak tot het nemen van maatregelen. Alleen PVV en FvD stellen zich op het standpunt dat de problemen worden overdreven en/of niet door menselijk gedrag worden veroorzaakt. Aanvankelijk leek FvD positief te staan tegenover de energietransitie, maar Baudet heeft dat standpunt verlaten¹⁾. Dat andere partijen die lijn zullen volgen, is echter onwaarschijnlijk. Uiteraard zal er discussie zijn over concrete stappen, maar een radicale koerswijziging is uitgesloten. Los nog van de internationale verplichtingen die ook ons land is aangegaan.

Ondanks de grote winst van de PvdA in 1977 werden haar (radicale) voorstellen geen van alle gerealiseerd. Er was simpelweg een meerderheid die er anders over dacht. Winst bij verkiezingen zegt op zichzelf dus niet zoveel, net zomin als steun van een minderheid van de kiezers - ook als die aanzienlijk is - voor bepaalde standpunten. Het gaat uiteindelijk om vorming van een meerderheid. Zelfs met 33 procent kun je daar nog ver van af zijn.