Terug in de hoofdrol

12 mei 2017, column J.Th.J. van den Berg

Het ziet ernaar uit dat de verkiezing van Emmanuel Macron tot president van Frankrijk, ook al heeft hij geen van de traditionele partijen achter zich, het land niet alleen voor de Europese Unie heeft behouden maar het ook weer in de hoofdrol zal weten te plaatsen. Dat wordt tijd, want President François Hollande heeft te weinig vermogen getoond om samen met de Duitse bondskanselier Merkel een productief bondgenootschap te ontwikkelen. Als de Duits-Franse band niet of niet voldoende werkzaam is, blijft de hele Europese Unie tamelijk gammel en weinig coherent functioneren. Aan de Europese gezindheid van Macron is geen twijfel mogelijk en bovendien staat hij ideologisch een stuk dichter bij de Duitse opvattingen over Europa en zijn toekomst dan Hollande.

Reden tot grote vreugde dus over de victorie van Macron. Onder president Le Pen zou Frankrijk zich niet alleen van Duitsland hebben verwijderd maar van de Europese Unie als geheel. Dat zou voor de Unie op enige termijn fataal zijn geweest, omdat zij zonder Frankrijk eenvoudig geen bestaansrecht meer heeft.

Zonder het Verenigd Koninkrijk kan Europese integratie wel degelijk voort, al verliest Nederland er een (grote) bondgenoot door en zullen ook Oost-Europese landen als Polen en de Baltische staten er een verwante lidstaat mee kwijt raken. Zonder Frankrijk zijn er echter geen werkelijke initiatieven meer in Europa zoals die er sinds haar oprichting steeds zijn geweest, ook als wij in Nederland daar niet steeds op zaten te wachten; is er trouwens ook geen verband meer tussen Noord en Zuid in dit werelddeel.

Het idee van een Europese statengemeenschap is een Frans initiatief. Dat gold ook voor het idee van supranationale organisatie, al waren het evenzeer de Fransen die daarvan ten dele terugkwamen. Het was een Frans initiatief om de Europese Raad te vormen en die tot het leidinggevende instituut in de Unie te maken. Het was ten slotte een Frans initiatief dat ons de euro heeft gebracht. Die zich ondanks de heftige crisis van 2010 tot 2014 en ondanks alle cynisme van economen heeft gehandhaafd. Dat de Unie vaak in ‘half werk’ is blijven steken is niet primair de Fransen te verwijten ¹⁾.

Een probleem van jewelste is er desondanks. Fransen hebben het talent om een president te kiezen en daarmee een politieke beweging, die elders zijn beste tijd ruimschoots heeft gehad. Zij kozen met François Mitterrand voor het eerst een linkse president, toen ‘links’ in Europa in het defensief was gedrongen. Nu treedt de liberale technocraat Macron aan, terwijl in heel Europa de kritiek te horen is op ‘neoliberalisme’ en ‘heiligverklaring van de vrije markt’ en de weerzin tegen de ‘technocratische regenten’ van links en rechts grote vormen heeft aangenomen.

Opmerkelijk: die kritiek leidt niet overwinningen van links, maar tot (dreigende) verwoestende nederlagen van socialisten en sociaaldemocraten in Groot-Brittannië, Duitsland, naast Nederland, Frankrijk, Spanje en, wie weet, straks ook nog Italië. Want niemand geeft nog een cent voor Labour en ook niet voor de SPD, ondanks een korte opflakkering onder Martin Schulz. De kritiek en het verlangen naar terugkeer van een beschermende verzorgingsstaat komen ten goede aan populisten, die tevens de immigratie willen beperken of zelfs tegenhouden. Anders uitgedrukt, de technocratische aanpak die ook Macron nastreeft, toont de falende sociale bescherming van de Europese Unie.

Zoals in de jaren tachtig Mitterrand in staat bleek zijn koers te wijzigen, zodra dat voor Frankrijk en Europa noodzakelijk was, zo zal ook Macron waarschijnlijk in de gaten krijgen dat sommige sociale hervormingen in eigen land onvermijdelijk zijn voor economie en samenleving. Hij zal echter ook spoedig inzien dat Europa meer moet zijn dan een gemeenschappelijke markt. In samenwerking met de Duitse Bondskanselier, zowel die van vóór als na september, zal hij aan een Unie moeten werken die effectief bescherming biedt aan zijn inwoners: in economisch en sociaal opzicht en in termen van veiligheid.

Van de effecten daarvan konden wij hier in het provinciaals geworden Nederland nog wel eens raar opkijken. Als Macron en Merkel doen wat zij moeten doen, zullen regering en parlement hijgend achter de realiteit in Europa aan moeten, de VVD en het CDA in het bijzonder.

Zoals zo vaak, eigenlijk.