Troonrede 2003, volledige tekst

Leden van de Staten-Generaal,

De internationale en nationale ontwikkelingen van het afgelopen jaar hebben de onzekerheden in ons dagelijks bestaan doen toenemen. Burgeroorlogen, aanslagen en andere vormen van geweld treffen iedere dag weer vele onschuldige mensen. Dit roept de vraag op hoe Nederland kan bijdragen aan duurzame vrede, veiligheid en armoedebestrijding.

Aardbevingen, overstromingen en droogte confronteren overal in de wereld de mens met zijn beperkingen. Ook ons land is niet gespaard gebleven voor de gevolgen van langdurige droogte, ondanks de grote aandacht voor het waterbeheer.

De teruggang van de economie is in Nederland in alle scherpte voelbaar geworden. Na jaren van voorspoed leidt dit voor veel burgers onverwacht tot onzekerheid. Dagelijks worden honderden mensen werkloos. De problemen van onze economie zijn niet alleen conjunctureel van aard. Om tot duurzaam herstel te komen, is het noodzakelijk de economische structuur te versterken en de sociale zekerheid grondig te herzien. De regering beseft dat dit in eerste instantie voor veel mensen ingrijpende gevolgen zal hebben.

Er zijn ook grote zorgen om de cohesie in onze samenleving. De waarden van verschillende bevolkingsgroepen blijken soms ver uit elkaar te liggen en de integratie verloopt niet voorspoedig.

Voorts zijn de onveiligheid en overlast op straat en de aantasting van de leefomgeving verontrustend. De grote steden zien zich geplaatst voor een opeenhoping van problemen.

De regering onderkent deze onzekerheden en problemen en ziet het als haar opdracht om weer perspectief te bieden. Zij wil bijdragen aan een sterke en duurzame economie, een slagvaardige overheid, een levende democratie en een veiliger samenleving. Dit perspectief vereist structurele hervormingen, waarbij het resultaat voor de lange termijn belangrijker is dan de nadelige gevolgen op de korte termijn. Met het oog op de toekomst van ons allen acht de regering nu scherpe keuzes noodzakelijk.

De regering beoogt daarmee eveneens een cultuuromslag tot stand te brengen. De overheid dient ruimte te laten aan het initiatief van burgers en bedrijven. Daadwerkelijke verbeteringen zijn alleen mogelijk indien iedereen zijn verantwoordelijkheid neemt en meedoet in onze maatschappij. De overheid kan niet de oplossing voor alle vraagstukken bieden en behoort dat ook niet te doen. Zij moet juist de randvoorwaarden scheppen om problemen oplosbaar te maken. Daartoe dient zij minder regels te stellen en die regels beter te handhaven.

Deze uitgangspunten staan in het beleid van de regering centraal.

Nederland raakt steeds meer verweven met Europa, zowel in politiek als in economisch opzicht. De Europese Unie is een waarde- en rechtsgemeenschap. Zij heeft zich gaandeweg ontwikkeld tot een vrije markt voor goederen, personen, kapitaal en diensten. Een gemeenschappelijk handels-, landbouw-, en asielbeleid en één munt versterken de integratie. Internationaal neemt het belang van de Unie toe als factor van vrede en stabiliteit.

Het aantal lidstaten van de Europese Unie is sinds de oprichting sterk gegroeid. Naar verwachting zal de Unie volgend jaar uit 25 landen bestaan.

De uitbreiding is verheugend maar stelt de spankracht van de Unie ook op de proef.

In oktober zal de Intergouvernementele Conferentie over de nieuwe Grondwet voor de Unie van start gaan. De regering zal zich ervoor inzetten dat de Unie slagvaardiger kan besluiten en optreden. Daartoe zal de centrale rol van de Europese Commissie moeten worden versterkt en de besluitvorming bij gekwalificeerde meerderheid worden uitgebreid. Ook het democratisch gehalte dient te worden vergroot, door de positie van het Europees Parlement te verstevigen. De Unie zal er tevens voor moeten zorgen dat de uitgaven beheerst blijven en de lasten eerlijk worden verdeeld. Alleen zo kan het draagvlak voor de afdrachten behouden blijven.

In de tweede helft van volgend jaar bekleedt Nederland het voorzitterschap van de Europese Unie. De regering zal actief bijdragen aan het streven van de Unie om de meest concurrerende en dynamische kenniseconomie ter wereld te worden.

Mede met het oog op de bestrijding van terrorisme zullen voorstellen worden gedaan voor een verdergaande Europese samenwerking op het gebied van buitenlands en veiligheidsbeleid. Bijzondere aandacht gaat daarbij uit naar het continueren van de hechte relatie met de Verenigde Staten.

De regering acht versterking van de internationale rechtsorde, vrede en veiligheid van groot belang. Met de inzet van ruim 2200 militairen in crisisbeheersingsoperaties levert Nederland hieraan een grote bijdrage. In Irak en Afghanistan zal Nederland zich blijven inzetten voor de wederopbouw. Er worden extra middelen vrijgemaakt om de Nederlandse militairen nog beter uit te rusten voor de taken die zij onder moeilijke omstandigheden vervullen.

De aandacht van de regering blijft tevens uitgaan naar Afrika, het armste werelddeel, waar conflicten, ongelijkheid, regionale instabiliteit, honger, aids en andere ziekten de ontwikkeling belemmeren. Mede met het oog daarop is een apart fonds voor vrede en stabiliteit ingesteld binnen de begroting van Buitenlandse Zaken. Voor duurzame armoedebestrijding hebben ontwikkelingslanden niet alleen hulp nodig maar ook vrije toegang tot de wereldmarkt.

Bezinning op de samenwerkingsrelatie binnen het Koninkrijk zal de komende tijd veel aandacht vragen. De Nederlandse Antillen en de afzonderlijke eilanden staan voor fundamentele vragen over de financieel-economische problemen en de vormgeving van het bestuur. De urgentie om te komen tot een daadwerkelijke aanpak is groot. De regering acht structurele verbetering van rechtspleging en rechtshandhaving in het gehele Koninkrijk noodzakelijk. Het vijftigjarig bestaan in 2004 van het Statuut geeft aanleiding om gemeenschappelijk te zoeken naar een nieuw perspectief voor het Koninkrijk.

Om structurele hervormingen en een cultuuromslag in ons land tot stand te brengen zijn een andere verhouding tussen bestuur en burger, een duidelijke verbetering van de publieke dienstverlening en een vernieuwing van ons democratisch bestel vereist.

Om burgers en bedrijven ruimte te geven, zijn deregulering en vermindering van administratieve lasten cruciaal. Het streven is deze lasten de komende vier jaar dan ook met een kwart te laten dalen. De overheid wordt bovendien selectiever in wat ze tot haar verantwoordelijkheid rekent, maar kerntaken behoren beter te worden uitgevoerd. Met het oog hierop zullen taken, werkwijze en omvang van de overheid worden doorgelicht. Het resultaat moet een toegankelijke, dienstverlenende en efficiënte overheid zijn. Daartoe zal het programma tot modernisering van de overheid aan u worden voorgelegd.

De regering streeft ernaar dat in 2004 ongeveer de helft van de publieke informatie ook op internet beschikbaar zal zijn, om zo de toegankelijkheid van de overheid te verbeteren. Daarenboven zal de burger in de toekomst niet steeds opnieuw, maar slechts één keer zijn persoonsgegevens aan de overheid hoeven te verstrekken.

De regering wil de werking van de democratie versterken. Daartoe zal de directe invloed van de kiezer op zijn vertegenwoordigers, en op zijn gemeentelijk bestuur, worden vergroot. In 2004 zal de regering wetsvoorstellen indienen voor een nieuw kiesstelsel met districten en met ingang van 2006 voor de directe verkiezingen van burgemeesters. Binnen de mogelijkheden die de Grondwet daartoe biedt, zullen u voorstellen worden gedaan om de burgemeester een sterke, eigen positie in het bestuur van de gemeente te geven.

Het doel van integratie is een toekomstperspectief te bieden en de cohesie in de samenleving te versterken. Een te groot deel van de allochtone bevolking neemt onvoldoende deel aan de maatschappij. Integratie betekent meedoen, en dat vereist de kennis en vaardigheden die nodig zijn voor zelfredzaamheid. Het aanbod van inburgeringcursussen wordt vrijgelaten. Voor nieuwkomers geldt voor toelating de voorwaarde dat zij over basiskennis van het Nederlands beschikken. Behalve maatregelen om de integratie te vergroten, worden ook verdere maatregelen genomen om de instroom van vreemdelingen te beperken.

De aanwezigheid in ons land van asielzoekers die reeds vele jaren op de uitkomst van hun procedure wachten, is maatschappelijk een probleem. Voor een afgebakende groep asielzoekers die aan toetsbare criteria voldoet, zal eenmalig worden voorzien in een regeling tot verblijf. Voor hen die geen recht hebben om zich hier blijvend te vestigen zal een actiever uitzettingsbeleid gelden.

De Nederlandse economie is, na jaren van voorspoed en sterke economische groei, dit jaar volledig tot stilstand gekomen. Volgend jaar wordt een verdere forse stijging van de werkloosheid verwacht. Veel mensen zullen hierdoor worden getroffen. Dat raakt niet alleen de werkloze zelf, maar ook zijn familie en zijn omgeving.

De loonkosten zijn fors gestegen en de arbeidsproductiviteit is hierbij achtergebleven. Hierdoor presteert Nederland aanzienlijk slechter dan de meeste andere landen in de Europese Unie.

Bovendien zullen mensen behorend tot de naoorlogse geboortegolf in de komende jaren de pensioengerechtigde leeftijd bereiken, terwijl de groep mensen die de middelen voor de oudedagsvoorzieningen moet opbrengen kleiner wordt.

Dit alles noopt tot nieuwe maatregelen om de structuur van de economie te versterken, de lonen te matigen en de arbeidsparticipatie te verhogen. Een grotere eigen verantwoordelijkheid vooral in de sociale zekerheid en het terugbrengen van de staatsschuld zijn daartoe nodig. Tegelijkertijd moet worden voldaan aan de afspraken in het kader van de Economische en Monetaire Unie.

Door nú de economische en budgettaire problemen aan te pakken wordt voorkomen dat huidige én volgende generaties de rekening gepresenteerd krijgen in de vorm van structurele werkloosheid, blijvende economische problemen en de noodzaak om de overheidsfinanciën alsnog op orde te brengen.

Voor een perspectief op herstel zijn moeilijke maatregelen nu nodig. Bijna alle burgers zullen er komend jaar in koopkracht op achteruitgaan. De lasten zullen echter zo veel mogelijk evenwichtig worden verdeeld. Bovenmatige stijging van topinkomens in de marktsector en in de semi-collectieve sector wil de regering met passende maatregelen tegengaan.

Om groei van de werkgelegenheid te bereiken is matiging van loonkosten essentieel. De overheid zal hieraan actief bijdragen door de ontwikkeling van de ambtenarensalarissen en de uitkeringen te beperken.

Werkhervatting en het vinden van passende arbeid is het uitgangspunt in een nieuw WAO-stelsel. De periode waarin werkgevers bij ziekte loon doorbetalen zal vanaf 2004 worden verlengd van één naar twee jaar. Daarbij zal de inkomensvoorziening het tweede jaar beperkt blijven tot 70%. Alleen wie duurzaam en volledig niet meer in staat is om arbeid te verrichten, krijgt een permanente inkomensbescherming.

De regering wil de toelatingseisen van de WW aanscherpen en acht de afschaffing van de vervolguitkering geboden.

Eigen verantwoordelijkheid en arbeidsparticipatie staan ook in het wetsvoorstel werk en bijstand centraal. Wie niet zelfstandig werk kan vinden, krijgt ondersteuning in de vorm van een reïntegratietraject. Zolang dat nodig is, wordt een bijstandsuitkering verstrekt. De verantwoordelijkheid hiervoor ligt bij de gemeenten.

Ook ouderen moeten zo veel mogelijk blijven werken. De fiscale faciliteiten voor vervroegd uittreden en prepensioen kunnen in dat licht niet worden gehandhaafd.

Vooral mensen in de leeftijd tussen 30 en 50 jaar hebben dikwijls moeite om arbeid en zorg te combineren. De invoering van een levensloopregeling zal dit gemakkelijker maken.

De productiviteit van de Nederlandse economie zal structureel worden versterkt door te investeren in onderwijs, kennis en innovatie. Om een impuls te geven aan de Nederlandse kenniseconomie heeft de regering het Innovatieplatform ingesteld, waarin leden van het kabinet met gezaghebbende deskundigen uit bedrijfsleven, wetenschap en onderwijs gezamenlijk ideeën ontwikkelen.

Ruimte scheppen voor ondernemers is eveneens wezenlijk voor de verhoging van de productiviteit. Mensen die een onderneming willen starten zullen minder barrières ondervinden en gericht worden ondersteund.

De regering spant zich in om ook de belangrijke agrarische sector een duurzaam en innovatief karakter te geven.

De economie en de concurrentiepositie zullen tevens worden versterkt door te investeren in onderhoud en beter gebruik van de bestaande infrastructuur.

Voor een betere doorstroming op de weg zal het programma voor spitsstroken bij de ernstige knelpunten versneld worden uitgevoerd.

De regering acht daarnaast de ontwikkeling van de luchthaven Schiphol en de haven van Rotterdam van wezenlijke economische betekenis voor Nederland.

Voor sterke steden en dorpen is het van belang meer woningen te bouwen. De regering zal de randvoorwaarden creëren waardoor de achterblijvende woningbouwproductie kan toenemen en erop aandringen dat ook de marktpartijen hun verantwoordelijkheid nemen.

Het is van groot belang dat de zorg in ons land toegankelijk, hoogwaardig en betaalbaar blijft. De huidige economische situatie en de vergrijzing dwingen echter ook op dit terrein tot het maken van heldere keuzes. De kosten van de zorg zijn de laatste jaren fors gestegen, terwijl de kwaliteit daarmee geen gelijke tred heeft gehouden.

Om die kosten te beperken wordt het wettelijk verzekerde pakket verkleind en worden de eigen bijdragen verhoogd. De medisch noodzakelijke zorg wordt bij deze maatregelen ontzien. Voor chronisch zieken met een laag inkomen wordt een speciale compensatiemaatregel getroffen.

Om een goede, betaalbare gezondheidszorg op langere termijn zeker te stellen moet de eigen verantwoordelijkheid van burgers, instellingen en verzekeraars voorop staan. De overheid stelt daarbij eisen en randvoorwaarden. De nieuwe standaardverzekering zal op deze uitgangspunten gebaseerd zijn en wordt in 2006 ingevoerd. Minder regels, meer doelmatigheid en efficiëntere organisatie zijn noodzakelijk voor betere prestaties in de zorg.

De komende jaren zal veel aandacht besteed worden aan medisch-ethische vraagstukken. In 2004 zal de wetgeving op het gebied van euthanasie en afbreking van zwangerschap worden geëvalueerd. Uitgangspunt daarbij is dat de geldende regels daadwerkelijk worden nageleefd.

Ondanks de moeilijke budgettaire situatie stelt de regering extra middelen beschikbaar om de kwaliteit van de samenleving op verschillende terreinen te verbeteren.

Onderwijs draagt in grote mate bij aan het goed functioneren van de maatschappij, zowel nu als in de toekomst.

Op dit moment verlaten nog te veel jongeren de school zonder diploma. Om deze schooluitval fors terug te dringen zullen leerlingen en studenten intensiever worden begeleid.

Het lerarentekort wordt eveneens aangepakt. Scholen krijgen meer ruimte om ondersteunend personeel aan te nemen en leraren krijgen betere mogelijkheden om zich voor te bereiden op nieuwe eisen die aan hen worden gesteld.

Diversiteit en toegankelijkheid blijven in het cultuurbeleid centraal staan.

De milieueffecten van productie en consumptie van goederen en diensten worden nog onvoldoende onderkend. Het stimuleren van duurzame innovaties moet leiden tot een efficiënter gebruik van grondstoffen.

Ecologische en landschappelijke waarden bepalen de leefbaarheid van onze maatschappij. Daarom zijn extra middelen uitgetrokken voor de verwerving van natuur en behoud van een vitaal platteland.

De kwaliteit van de samenleving zal verder verbeterd worden door het terugdringen van geweld en overlast op straat. Toezicht en controle in de openbare ruimte worden vergroot. Veelplegers worden met voorrang aangepakt.

Voor meer veiligheid zijn preventie en toezicht onontbeerlijk, evenals een effectief optreden van justitie en politie. Daartoe zijn verruiming van bevoegdheden en organisatorische aanpassingen dringend gewenst.

Voor de openbare aanklager, de rechter en het gevangeniswezen worden extra middelen ter beschikking gesteld opdat wangedrag snel en rechtvaardig kan worden berecht.

Ontwikkeling en handhaving van de rechtsorde is één van de kerntaken van de overheid. Deze moet worden onderhouden en zo nodig aangepast aan een veranderende samenleving.

Het uitgangspunt daarbij is een rechtsorde die ruimte biedt waar mogelijk en kaders stelt waar vereist. Partijen moeten allereerst zelf een oplossing zoeken voor hun geschillen. Hiertoe zijn heldere rechtsnormen geboden. Een slagvaardige rechtspraak is als sluitstuk onmisbaar.

In de komende regeerperiode zullen u voorstellen worden voorgelegd om regelgeving, handhaving en rechtspraak hierop te laten aansluiten.

Leden van de Staten-Generaal,

De regering acht het van groot belang dat het voorgenomen beleid in overeenstemming met de Staten-Generaal zo spoedig mogelijk wordt omgezet in concrete uitvoering. Zij vertrouwt erop dat met de voorziene structurele hervormingen, gericht op een sterke en duurzame economie, Nederland perspectief wordt geboden om aansluiting te vinden bij de aantrekkende wereldconjunctuur. Met haar voorstellen wil de regering bijdragen aan een slagvaardige overheid, een levende democratie en een veiliger samenleving en daarmee de sociale samenhang in ons land versterken.

De regering doet deze voorstellen in het besef dat resultaten alleen te bereiken zijn met gemeenschappelijke inspanning van alle geledingen van de samenleving. De regering wil met u haar doelstellingen realiseren en ziet daarom uit naar een vruchtbaar overleg.

Op u rust een verantwoordelijke en zware taak. U mag zich daarbij gesteund weten door het besef dat velen u wijsheid toewensen en met mij om kracht en Gods zegen voor u bidden.

Dinsdag 16 september 2003