Trendmatig begrotingsbeleid (Zalmnorm)

Basisprincipes van het trendmatig begrotingsbeleid zijn:

• 1. 

  een vast reëel uitgavenkader en een scheiding tussen inkomsten en uitgaven.
• 2. 

  automatische stabilisatie aan de inkomstenkant van de begroting.
• 3. 

  één hoofdbesluitvormingsmoment, rust in begrotingsproces

Ad 1: Vast reëel uitgavenkader

Het trendmatig begrotingsbeleid gaat uit van een vast reëel uitgavenkader waar de totale overheidsuitgaven ieder jaar binnen moeten blijven. Het vaste reële uitgavenkader normeert dus de collectieve uitgaven. Dit betekent automatisch dat de inkomsten (uit belastingen en premies) van de overheid anders worden behandeld dan de uitgaven. Er bestaat een scheiding (een 'schot') is tussen de uitgaven en de inkomsten.

Het gevolg van de scheiding tussen uitgaven en inkomsten is dat:

• 1. 

  uitgaventegenvallers moeten worden opgevangen met extra bezuinigingen en niet met hogere belastingen en premies;
• 2. 

  inkomstenmeevallers (bij de belastingen en premies) niet gebruikt mogen worden voor extra uitgaven;
• 3. 

  inkomstentegenvallers niet gecompenseerd hoeven te worden door extra bezuinigingen.

De gedachte achter de scheiding van inkomsten en uitgaven is:

• - 

  de budgettaire discipline en rust te bewaren door het normeren van de uitgaven (in goede tijden niet ineens veel meer uitgeven, in slechte tijden niet ineens heel veel bezuinigen);
• - 

  de ontwikkeling van de belasting- en premie-inkomsten (die zeer conjunctuurgevoelig is) los te koppelen van het uitgavenbeleid, zodat de uitgaven niet teveel afhankelijk zijn van de conjunctuur.

De Zalmnorm zegt op zichzelf niets over de zuinigheid van het begrotingsbeleid: dat hangt af van het niveau van het vaste reële uitgavenkader, dat wil zeggen de hoogte van het uitgavenplafond, dat de politici vaststellen.

Ad 2: Automatische stabilisatie aan de inkomstenkant

Doordat er in beginsel niet wordt gestuurd op het begrotingssaldo en de uitgaven zijn gescheiden van de inkomsten, leveren meevallers in de belasting- en premie-inkomsten geen ruimte op voor extra uitgaven. Andersom noodzaken inkomstentegenvallers niet tot extra bezuinigingen. Dit maakt het begrotingsbeleid minder gevoelig voor conjuncturele schommelingen. Er is sprake van zgn. 'automatische stabilisatoren'.

Inkomstenkader

De laatste jaren stellen kabinetten aan het begin van de kabinetsperiode ook een inkomstenkader vast, waarin de lastenontwikkeling over de komende regeerperiode wordt vastgelegd (dit kan per saldo een lastenverzwaring of lastenverlichting zijn). Deze lastenontwikkeling moet over het geheel van de kabinetsperiode constant blijven: lastenverzwaring moet tijdens de kabinetsperiode worden gecompenseerd door lastenverlichting elders, en andersom.

Bij de onderhandelingen over het regeerakkoord worden (onder bepaalde veronderstellingen over de ontwikkeling van de economie) afspraken gemaakt over de uitgaven (dat wil zeggen het saldo van uitgaven en niet-belastinginkomsten) en de inkomsten in de daaropvolgende kabinetsperiode. De economische veronderstellingen worden ontleend aan de Middellange Termijnverkenning (MLT) die het Centraal Planbureau (CPB) voor de nieuwe kabinetsperiode opstelt.

De afspraken over de uitgaven en de inkomsten worden zo gemaakt dat in het eindjaar (en eventueel in de daaraan voorafgaande jaren) wordt uitgekomen op een EMU-saldo en een EMU-schuld waar de coalitiepartners mee kunnen leven. Uit de afspraken over de uitgaven vloeit het vaste reële uitgavenkader voort, dat tijdens de kabinetsperiode wordt gebruikt als uitgavenplafond. Ook het inkomstenkader wordt eruit afgeleid.

Ieder begrotingsjaar wordt het reële uitgavenkader aangepast aan de hand van een maatstaf voor de inflatie (tot en met 2002 was dat de ontwikkeling van het prijspeil, na die tijd wordt de ontwikkeling van het prijspeil van de nationale bestedingen gebruikt).

Aanvankelijk werd het in acht nemen van een behoedzaamheidsmarge (stelselmatig uitgaan van een iets lagere economische groei dan er in werkelijkheid wordt verwacht) ook gezien als onderdeel van het trendmatig begrotingsbeleid. Het kabinet-Balkenende IV stapte in zijn regeerakkoord van 2007 echter over op een ‘realistische’ prognose van de economische groei. Hoewel de economie sindsdien is geconfronteerd met enorme tegenvallers, is de discussie over het voorzichtig ramen enigszins verstomd.