Een nog strengere Vreemdelingenwet?

9 december 2022, column Bert van den Braak

De in 2000 tot stand gekomen Vreemdelingenwet is een strenge wet. De wet is erop gericht alleen wie als vreemdeling daarop recht heeft, toe te laten tot ons land. Een belangrijk doel van de nieuwe wet (de 'voorganger' daarvan dateerde uit 1965) was de asielprocedure te verkorten, met name door het aantal mogelijke opvolgende procedures te verminderen en door een eenvoudiger systeem van verblijfsvergunningen.

De wet was een 'Paars' compromis, waarbij de drie coalitiepartijen (PvdA, VVD en D66) in het parlement nauw samenwerkten. Zij maakten zelfs de afspraak dat zij alleen elkaars amendementen zouden steunen; dit tot groot ongenoegen van de oppositiepartijen. De reden voor die stap was dat VVD in veel opzichten tegenover PvdA en D66 stond als het ging om strengheid van het beleid. VVD-woordvoerder Henk Kamp stond bekend als een rechtlijnige woordvoerder asielbeleid. Niettemin wisten hij en de PvdA-woordvoerders Bert Middel en Nebahat Albayrak en D66-woordvoerder Boris Dittrich de nodige compromissen te sluiten.

Er werden uiteindelijk elf amendementen aangenomen en staatssecretaris Job Cohen kwam met drie nota's van wijziging. GroenLinks-woordvoerder Femke Halsema vond dat de wet zes verbeteringen, maar ook achttien verslechteringen bevatte. Zij was vooral pessimistisch over de versnelling van de procedures. SP'er Jan de Wit zag vooral negatieve gevolgen voor de positie van asielzoekers. CDA'er Joop Wijn vreesde dat de nieuwe wet onderdelen bevatte met een aanzuigende werking. Henk Kamp had een restrictievere wet gewild, maar zijn fractie kon leven met het resultaat. Naast de drie Paarse partijen stemden SGP, RPF en GPV voor.

De wet bleek niet echt het eindresultaat. Al in 2004 werd het stelsel van rechterlijke toetsing van de vrijheidsontnemende straffen aangepast en werden termijnen verlengd ten aanzien van vreemdelingenbewaring. Tevens werd de tijdelijkheid van een verblijfsvergunning voor asielzoekers verlengd van drie naar vijf jaar. Nadien waren er meer wijzigingen, zowel ten aanzien van de asielketen als over het gehele vreemdelingenbeleid.

Belangrijk was de algemene toepassing van het gebruik van biometrische kenmerken om de identiteit van een vreemdeling vast te stellen. Die mogelijkheid kwam er ook bij gezinshereniging. Voor het asielbeleid was voorts van betekenis het in 2013 schrappen van twee toelatingsgronden: die van klemmende reden van humanitaire aard en op grond van het categoriaal beschermingsbeleid.¹⁾ In 2014 werden rechten van ambtenaren uitgebreid om onderzoek te doen naar de identiteit van vreemdelingen, waarbij doorzoeking van een woning zonder voorafgaande toestemming werd toegestaan. Een amendement van het CDA hierover was in 2000 nog verworpen.

Bij de Tweede Kamer ligt sinds 2020 een wetsvoorstel om een asielvergunning voor bepaalde tijd in eerste instantie met drie jaar te verlengen. Daarna kan nog geen aanvraag voor een verblijfsvergunning voor onbepaalde tijd worden ingediend, maar eerst moet om verlenging worden gevraagd. Daarmee moet ons land in de pas gaan lopen met andere lidstaten. Doel is te voorkomen dat Nederland aantrekkelijker is voor asielzoekers dan andere EU-lidstaten.

ChristenUnie-voorman Gert-Jan Segers waarschuwde dat het opnemen van 'pestmaatregelen' tegen asielzoekers voor zijn partij onaanvaardbaar is. De grens voor verdere aanscherping van de Vreemdelingenwet lijkt overigens te zijn bereikt. Het is immers zeer de vraag of dat binnen de internationaal geldende regels voor behandeling van asielzoekers nog mogelijk is.

Het zou goed zijn als die realiteit wordt aanvaard en niet de indruk wordt gewekt dat het asielzoekers door wetswijziging nog wel wat lastiger kan worden gemaakt. Dat opvang en huisvesting lastig zijn, mag geen reden zijn om mensen die 'uit de hel' komen tegen te houden, laat staan hen daar naartoe terug te sturen.²⁾ Beter kan worden ingezet op snelle(re) inburgering van degenen die zijn toegelaten. Dat is zowel in belang van de nieuwkomers als van onszelf.