Kabinetsformatie 2017

Tweede Kamervoorzitter Khadija Arib verzocht op 16 maart 2017 demissionair minister Edith Schippers als verkenner op te treden. Mark Rutte, politiek leider van de grootste fractie na de verkiezingen, had haar voor die functie voorgedragen, na overleg tussen de politiek leiders.

Schippers bracht op maandag 27 maart een eerste verslag uit. Ze adviseerde om onderhandelingen te starten tussen VVD, CDA, D66 en GroenLinks, onder leiding van een informateur van VVD-huize. Voor regeringsdeelname van de PVV, die bij de verkiezingen een lichte winst boekte, zag zij geen mogelijkheden. Een dag later vond een Kamerdebat plaats over haar verslag. De Tweede Kamer stelde Edith Schippers daarbij aan als informateur.

Op woensdag 29 maart startte informateur Schippers de gesprekken tussen de vier partijen. Elke partijleider werd vergezeld door een secondant. Mark Rutte nam oud-fractievoorzitter Halbe Zijlstra mee, Alexander Pechtold nam Wouter Koolmees mee, Jesse Klaver heeft voor oud-Europarlementariër Kathalijne Buitenweg gekozen en Sybrand Buma had woordvoerder Sociale Zaken en ex-spindokter Pieter Heerma aan zijn zijde.

Op maandag 15 mei deelde Schippers tamelijk onverwacht mee dat de besprekingen over de formatie waren vastgelopen. Er was wel oprecht getracht de inhoudelijke verschillen te overbruggen, zo lieten de onderhandelaars weten, maar dat was niet gelukt. Ze wezen geen schuldige aan voor de mislukking.

Een dag later bood Schippers haar eindverslag aan aan Tweede Kamervoorzitter Khadija Arib. Schippers schreef daarin dat de formatie op het onderwerp 'migratie' is stukgelopen. Het ontbrak volgens haar aan een gemeenschappelijke basis om de besprekingen voort te zetten en er zou dan ook geen akkoord kunnen worden bereikt, zo schreef ze. In haar verslag gaf ze de informatieopdracht terug aan de Kamer en adviseert zij tot het aanstellen van een nieuwe informateur.

In een Kamerdebat over het vervolg van de formatie op woensdag 17 mei werd Edith Schippers opnieuw aangesteld als informateur. Zij moest 'op korte termijn de mogelijkheden verkennen voor de vorming van een kabinet dat kan rekenen op een vruchtbare samenwerking met Tweede en Eerste Kamer'.

Op 23 mei bleek dat er onvoldoende basis is voor een samenwerking tussen ChristenUnie en D66. De opties om een kabinet te formeren met het 'motorblok' VVD, CDA en D66 lijken zodoende uitgeput. De PvdA wil niet als vierde partij aanschuiven en de poging met Groenlinks mislukte.

Na nieuwe gesprekken op 26 mei met alle fractievoorzitters bracht Schippers op 29 mei eindverslag uit, waarin ze concludeerde dat de formatie van een vierpartijen-kabinet nog niet mogelijk was gebleken. Zij stelde de Tweede Kamer voor minister van staat Herman Tjeenk Willink als nieuwe informateur te benoemen. De formatie van een minderheidskabinet werd niet langer uitgesloten.

Op 30 mei stemde de Tweede Kamer in met het benoemen van Tjeenk Willink tot nieuwe informateur. Alleen de PVV en Forum voor Democratie stemden tegen. De in een motie-Rutte verwoorde opdracht luidt: met inachtneming van het eindverslag van informateur Schippers, de mogelijkheid onderzoeken van een kabinet dat in voldoende mate op steun in de volksvertegenwoordiging kan rekenen, hierin zowel de mogelijkheden van een meerderheidskabinet als een minderheidskabinet in welke vorm dan ook mee te nemen".

Tjeenk Willink voerde informele gesprekken, die zelfs wel als preverkenning werden aangeduid. Hij deed een nieuwe, maar vergeefse poging om GroenLinks bij de formatie te betrekken. Hij formuleerde een tekst over hoe om te gaan met het asielbeleid, met name wat de vluchtelingenstroom vanuit Afrika betrof. GroenLinks kon zich daarin echter niet vinden, waarna de formatie van een kabinet van VVD, D66, CDA en GroenLinks van de baan was.

Hierna startte informateur Tjeenk Willink nieuwe gesprekken met fractievoorzitters. Asscher sloot na een gesprek met Tjeenk Willink deelname van de PvdA aan een kabinet met VVD, D66 en CDA uit. De optie 'met de ChristenUnie' bleef toen als enige mogelijkheid open en de vier fractievoorzitters zagen voldoende basis voor het beginnen van onderhandelingen.

Op 27 juni bracht Tjeenk Willink een eindverslag uit. Daarin stelde hij voor oud-minister Gerrit Zalm tot nieuwe informateur te benoemen. Eerder had Tjeenk Willink al aangegeven voor de start van de onderhandelingen te willen stoppen als informateur. Na een debat in de Tweede Kamer over het eindverslag op 28 juni werd Gerrit Zalm benoemd tot informateur.

De gesprekken tussen VVD, CDA, D66 en ChristenUnie vonden vervolgens plaatsin de Stadhouderskamer op het Binnenhof en in het Johan de Witthuis, nabij het Binnenhof. Tussen 20 juli en 9 augustus was er een onderbreking. Eind augustus werd ook gesproken op landgoed De Zwaluwenberg in Hilversum.

Op 9 oktober 2017 kwamen de onderhandelaars met het nieuws naar buiten dat zij het eens zijn over het regeerakkoord. Diezelfde avond stemden de fracties van de onderhandelende partijen in met het akkoord. Een dag later presenteerden de partijleiders van VVD, CDA, D66 en ChristenUnie hun regeerakkoord aan Tweede Kamervoorzitter Arib.

Op 26 oktober 2017 is het kabinet-Rutte III beëdigd en kwam de ministerrraad voor het eerst bijeen in de nieuwe samenstelling. Op 1 en 2 november 2017 vond in de Tweede Kamer het debat over de regeringsverklaring plaats.

In december 2018 werd er een evaluatierapport van de formatie aangeboden aan Kamervoorzitter Khadija Arib. De onderzoekers Paul Bovend'Eert, Alexander van Kessel en Peter Bootsma concludeerden dat de formatie goed is verlopen. Ook kon de in 2012 ingestelde procedure waarbij de Tweede Kamer zelf een informateur aanwijst goed worden toegepast. Wel pleiten de onderzoekers voor meer in transparantie over zowel het aanwijzen van de informateur als de openbaarheid van formatiestukken.

VVD, CDA en D66 hebben samen 76 van de 150 zetels in de Tweede Kamer en 35 van de 75 zetels in de Eerste Kamer. Voor een meerderheid (38 zetels) zijn minstens vier partijen nodig. Samenwerking met de PVV wordt door andere partijen (uitgezonderd 50PLUS) uitgesloten.