Minachting
Nadat het huidige kabinet de conclusies en aanbevelingen van de Nationale Conventie al bij het oud vuil had gedeponeerd, heeft het nu ook de uitkomsten van het Burgerforum Kiesstelsel afgeserveerd. Het gematigde en prudente voorstel van het Burgerforum tot aanpassing van ons kiesstelsel was alweer te veel voor deze coalitie, die allergisch is voor welke staatkundige vernieuwingsgedachte ook.
Het Burgerforum Kiesstelsel was een experiment van het tweede kabinet-Balkenende, waarin D66 nog een rol van betekenis speelde. Aan de burgers was gevraagd na te denken over het kiesstelsel en zo nodig aanbevelingen te doen tot wijziging. Aan het werk van het Forum ging een intensief selectieproces vooraf. Ten dele was dit nodig wegens het enorme enthousiasme waarmee burgers zich beschikbaar hadden gesteld: enige tienduizenden in plaats van de vooraf veronderstelde drieduizend mensen wilden meedoen. Uiteindelijk bleven er zo'n dertig deelnemers over, die zodanig waren geselecteerd dat zij min of meer representatief mochten heten voor de bevolking als geheel. Zij werden vervolgens duchtig onderhouden over het belang en de mogelijke effecten van diverse kiesstelsels door een aantal experts. Vervolgens gingen zij, onder bekwame leiding van de theologe Jacobine Geel, uiterst serieus in beraad over de vraag of er iets met ons stelsel zou moeten gebeuren en zo ja, wat.
Wat er uitkwam was een overduidelijke voorkeur voor het behoud van de strikte evenredige vertegenwoordiging zoals wij die al sedert 1917 kennen en die ons een tikje in de genen is gaan zitten. Wat immers op weg naar 1917 nog een compromis was tussen liberalen enerzijds en christelijke en socialistische partijen anderzijds is in Nederland een zaak van beginsel geworden. Soms denk ik: op het verdrevene af, alsof het om het enige echt democratische systeem zou gaan. Daaraan heeft het Burgerforum niet willen tornen. Dat was een wijs besluit, juist omdat het zo aansloot bij de uitgesproken voorkeur in de bevolking.
Wel deed het Burgerforum - ook volgens telkens in onderzoek gebleken voorkeur - het voorstel om de keuze voor individuele kandidaten op de kieslijst te vergemakkelijken. Burgers zouden kunnen kiezen voor de partij (en daarmee voor de gegeven lijstvolgorde) of voor een persoon op de lijst. Voor de partij gaat zulk een stem dus niet verloren; de kiezer denkt slechts enigszins anders over de lijstvolgorde.
Een mooi en weloverwogen voorstel, dat mocht rekenen op een positief onthaal: om inhoudelijke redenen, maar niet alleen daarom. Wie burgers immers uitdrukkelijk vraagt om voorstellen in een raamwerk als dat van het Burgerforum, kan het zich moreel niet meer veroorloven de verwachtingen niet in te lossen.
Een staatscommissie van geleerden en zelfs de Nationale Conventie van geleerden en geïnteresseerden kan men zo nodig nog negeren, al is dat hoogst onbeschoft. Burgers uitnodigen om zich ten dienste van de staat en de democratie op een politiek vraagstuk te concentreren, is alleen toelaatbaar, indien de regering zich ertoe verbindt de aanbevelingen van deze burgers, zo enigszins mogelijk, ongewijzigd aan het parlement voor te leggen. Alleen de volksvertegenwoordiging is gemachtigd daar nog echt nee tegen te zeggen.
Als echter een Burgerforum serieus werk heeft geleverd, dan kan een kabinet - ook al is het intussen van andere samenstelling - de resultaten daarvan niet zo achteloos afwijzen als het huidige kabinet heeft gedaan. Het is al nauwelijks aanvaardbaar dat de zaak van het Burgerforum Kiesstelsel, per definitie een constitutioneel vraagstuk, in handen is gesteld van een staatssecretaris en niet van de minister zelf. Afwijzen omdat de kiezer ietsje meer te zeggen krijgt en de politieke partijen ietsje minder kan werkelijk niet door de beugel.
Een regering die eerst burgers vraagt om mee te werken en die medewerking vervolgens willens en wetens negeert, om minder dan dringende redenen, geeft blijk van minachting voor de Nederlandse burgers. Zij brengt daarmee de democratie schade toe. Het helpt dan niet alsnog moralistische praatjes te verkopen over de vraag waartoe burgerfora wel en niet dienen; praatjes die er ook weer blijk van geven dat in de wijsheid van burgers geen enkel geloof bestaat.