De "Wet van Daalder"
Als het gaat om de klassieke links-rechts tegenstelling in de Nederlandse politiek, dan valt op dat er wel grote verschuivingen kunnen plaatsvinden bij Kamerverkiezingen, zoals ook dit keer. Die voltrekken zich echter vrijwel geheel binnen twee grote blokken afzonderlijk. Het linkse blok komt daarbij in totaal meestal niet boven de veertig procent; rechts (met inbegrip van het CDA) komt zelden beneden de zestig procent van de stemmen. Alle turbulentie vindt dus plaats binnen deze blokken en nooit daartussen. Men noemt dat graag de "Wet van Daalder ", omdat deze Leidse emeritus-hoogleraar politicologie de eerste is geweest die op dit verschijnsel heeft geattendeerd. (Ik heb het hemzelf nooit een "wet" horen noemen. Daarvoor was hij waarschijnlijk net iets te voorzichtig.)
Wie de verkiezingsuitslagen vanaf 1946 tot heden bekijkt, komt inderdaad sterk in de verleiding om van een wet te spreken, ook al is de muur tussen beide politieke blokken door de jaren heen een eindje opgeschoven naar rechts. Met andere woorden, links is gemiddeld sinds de jaren zeventig sterker geworden. Het hangt er wel vanaf wie men meerekent. Opmerkelijk is dat als men tot links, naast de PvdA, Groen Links en SP (eertijds CPN, PSP, EVP, PPR) ook D66 rekent, de uitslagen het meest constant zijn gebleven: tussen 65 zetels tezamen (1972) en 68 zetels (1994 en ... 2006). Rekent men D66 niet mee, dan is het resultaat een stuk onstabieler: tussen 42 (2002) en 59 zetels (1972, 1977 en 2003). Omdat kiezers van D66 en andere linkse partijen gedurig onderling van voorkeur wisselen, ligt het echter voor de hand D66 bij links mee te tellen. Al zal vanaf 2003 niet elke linkse kiezer dat graag hebben gedaan.
Tweede waarneming over de lange termijn: links stijgt van ongeveer een derde van de zetels tussen 1946 en 1971 naar ruim 42% sinds de jaren zeventig tot op heden. Ten dele is dat gebeurd dankzij de deelname van D66, maar vooral toch dankzij een zeker profijt bij links van de "deconfessionalisering", de verminderde steun aan christelijke partijen.
Tot zover klopt het met de "Wet van Daalder", zij het dat zij wat minder statisch is dan wel eens wordt gedacht. De deconfessionalisering is immers ook de linkse partijen ten goede gekomen. Nu wij het daar toch over hebben: natuurlijk is het CDA dit jaar ruim boven zijn dieptepunt van 1998 (29 zetels) gebleven, maar de oude tijden van de jaren vijftig (absolute meerderheid) en ook die van Van Agt en Lubbers (tussen 49 en 54 zetels) lijken niet weerom te komen.
Naar links terugkerend: er zijn drie uitschieters naar beneden geweest. Inclusief D66 bleef links in 1967, 1971 en het beruchte jaar 2002 ruim beneden de 42% of 65 zetels; in 2002 werden het er zelfs slechts 49. Er waren ook twee uitschieters naar boven: een kleintje in 1981 (70) en een grote in 1998 (75 zetels!). Omdat Frits Bolkestein dat als weinigen in de gaten had en hij toch "paars" wilde voortzetten, leidde dit tot het meest dicht getimmerde regeerakkoord in de parlementaire geschiedenis.
De uitschieter van 1998 laat zien dat de linkerzijde misschien het meest gebaat is bij een succesvol D66 naast "evenredige verdeling" van linkse partijen tussen regering en oppositie. De uitschieter naar beneden van 2002 laat zien dat Pim Fortuyn, als enige in de naoorlogse geschiedenis, kans heeft gezien bij rechts én bij links succesvol in te breken.
Had links in 2006 kunnen winnen en zelfs een meerderheid verwerven? Het is niet erg waarschijnlijk. Vast staat wel dat het daartoe alleen een kans had gehad als PvdA, Groen Links en SP reeds in het vroege voorjaar hadden samengewerkt aan een concreet actieprogramma, een kern van gezamenlijk aanvaarde bewindslieden en een samen gemaakte campagnestrategie. Daar had dan vanaf de zomer D66, toen het brak met de coalitie, aanstonds bij betrokken moeten worden. Men moet immers veel doen bij een bevolking die niet alleen lijdt onder grote volatiliteit maar ook nog steeds lichtelijk kopschuw wordt van een dreigende linkse meerderheid. Toegegeven,geen geringe condities.
Hoezeer de boel dit jaar ook door elkaar is geschud met electoraal gooi- en smijtwerk, noch voor links noch voor rechts als totaal is er bij deze verkiezingen iets van belang gebeurd: links is drie zetels sterker geworden. Dat is alles. Jammer dat de betrouwbaarheid en stabiliteit van "Daalder's Law" geen schijn van een kabinet oplevert...