Op de bagagedrager
Van de 150 Tweede Kamerleden die wij volgende week kiezen, is een groot deel onbekend. Zij komen, zo heet het, op de bagagedrager van de lijsttrekker in de Kamer. Die klacht was voor minister De Graaf in 2003 reden om te komen met zijn voorstel over het tweestemmenstelsel. Kiezers konden in dat stelsel met een tweede stem op een eigen districtskandidaat stemmen. Toen dat plan na zijn aftreden van tafel verdween, stelde minister Pechtold het Burgerforum Kiesstelsel in. Dat kwam vorige week met een nieuw voorstel, waarin de voorkeurstem (dat is een stem die niet op de lijsttrekker wordt uitgebracht) een grotere rol moet spelen dan zij thans doet.
Doorbreking van de lijstvolgorde is nu al mogelijk door het uitbrengen van een voorkeurstem. Veel voorkeurstemmen gaan overigens naar kandidaten die hoog op de lijst staan en toch wel worden gekozen. In het recente verleden waren Erica Terpstra, Jeltje van Nieuwenhoven en Ayaan Hirsi Ali daar goede voorbeelden van. Op lager geplaatste kandidaten worden minder voorkeurstemmen uitgebracht, maar de drempel van 25% van de kiesdeler is niet zodanig hoog, dat verkiezing via voorkeurstemmen ondoenlijk is. In 1998 wisten de CDA'ers Camiel Eurlings en Annie Schreijer op deze wijze een plek in de Kamer te veroveren, in 2002 en 2003 gold dat voor Tineke Huizinga van de ChristenUnie, en in 2003 lukte het ook Hilbrand Nawijn van de LPF.
In het beeld van 'op de bagagedrager' zit een kern van waarheid, maar een echt gelukkig beeld vind ik het niet. Wij kennen een lijstenstelsel, waarbij politieke partijen de kandidatenlijst vaststellen. Bij de samenstelling houden partijen rekening met de verhouding tussen mannen en vrouwen, tussen jongeren en ouderen, met vertegenwoordiging van minderheidsgroepen, maar ook met specialismen en regionale spreiding. De kandidaten op de lijst onderschrijven het partijprogramma en in die zin is van hen de politieke opvatting bekend. Dat naast de strijd tussen partijen ook nog eens strijd over wie die partij moet vertegenwoordigen moet plaatsvinden, lijkt mij niet zo'n gelukkige gedachte. Zeker als daarbij geen enkele drempel geldt, zal er al snel sprake zijn van willekeur en populisme. Dat er bij kiezers veel behoefte bestaat om lager geplaatste (regionale) kandidaten de Kamer in te helpen, is bovendien nooit gebleken.
Het Burgerforum meldt dat als het door haar gekozen stelsel al in 2003 zou hebben bestaan Kamerleden als Bert Bakker en Hans van Baalen hun plek zouden hebben verloren aan kandidaten die via voorkeurstemmen zouden zijn gekozen. Die constatering lijkt mij niet direct een aanbeveling, want juist Bakker en Van Baalen behoren tot de landelijk bekendere Kamerleden. Dat de verkiezing in hun plaats van een lager geplaatste (regionale) kandidaat beter zou zijn geweest, kan worden betwijfeld. Overigens zouden Bakker en Van Baalen in 2003 ongetwijfeld korte tijd later alsnog zijn teruggekeerd in de Kamer, omdat zij een lid dat naar het kabinet vertrok, zouden hebben vervangen.
De betekenis van verkiezing via voorkeurstemmen moet bovendien niet worden overschat. Alle kandidaten moeten eerst door hun partij op de lijst worden gezet en als een kandidaat via voorkeurstemmen wordt gekozen, zal die zich moeten confirmeren aan de lijn van de fractie. Doet hij of zij dat niet dan rest waarschijnlijk een wat treurig bestaan als eenling. Voor een zelfstandiger optredend parlement is van meer betekenis dat de band tussen regeringsfracties en kabinet losser wordt. Minder gedetailleerde regeerakkoorden bieden daarvoor de oplossing.
Met het beeld van 'op de bagagedrager' ben ik dus niet zo gelukkig, maar ik vind wel dat van alle (serieuze) kandidaten mag worden verwacht dat zij zich netjes even voorstellen. Het gaat dan niet zo zeer om allerlei persoonlijke trivialiteiten, maar om zaken als: opleiding, loopbaan, politieke activiteiten, maatschappelijke ervaring. Het internet biedt daartoe volop de mogelijkheid.
En op dat punt schieten veel partijen en kandidaten schromelijk te kort. Sommige partijen bieden zeer summiere informatie, andere laten het geheel afweten. Soms is op de partijwebsite wel een plek ingeruimd waar kandidaten zichzelf kunnen presenteren (via een persoonlijke website), maar ook daar laten velen het geheel afweten. Daar tref je dan slechts lege pagina's aan of niet-werkende links. Blijkbaar beseffen deze kandidaten niet dat zij meedingen naar het hoogste ambt in onze democratie: volksvertegenwoordiger. Dat schept verplichtingen. De eerste daarvan lijkt mij dat je je even voorstelt.
Of leeft bij deze kandidaten wél de gedachte: ach, we komen toch wel 'op de bagagedrager' van onze lijsttrekker de Kamer in? Wie de schoen past, trekke hem aan.