Kiezers

Een democratie wordt onder andere gekenmerkt door vrije, geheime en algemene verkiezingen waarbij het volk een volksvertegenwoordiging kiest. Volgens artikel 4 van onze Grondwet mogen dan ook alle Nederlanders kiezen en gekozen worden, behalve bij de wet gestelde beperkingen.

Sinds het begin van de 21e eeuw zijn er ook verschillende experimenten met referenda. Ook daarvoor geldt het kiesrecht.

De wijze waarop de volksvertegenwoordiging wordt gekozen, noemen we het kiesstelsel. Dit stelsel is medebepalend voor het type volksvertegenwoordiging en het type bestuur dat een land heeft. In Nederland hebben we evenredige vertegenwoordiging. Landen zoals Groot-Brittannië, Frankrijk en de Verenigde Staten hebben een meerderheidsstelsel.

Alle Nederlandse staatsburgers van 18 jaar en ouder hebben stemrecht bij verkiezingen en referenda, tenzij bij rechterlijk vonnis het kiesrecht is ontzegd. Men kan stemmen voor:

• - 

  de Tweede Kamer der Staten-Generaal
• - 

  de Provinciale Staten (zij kiezen vervolgens de Eerste Kamer der Staten-Generaal)
• - 

  gemeenteraden en de eilandraden op de BES-eilanden in Caribisch Nederland
• - 

  de waterschappen
• - 

  het Europees Parlement
• - 

  (lokale) referenda

Voor de gemeenteraden en eilandraden hebben ook niet-Nederlanders stemrecht, mits zij vijf jaar onafgebroken en legaal in Nederland verblijven.

Om te stemmen heeft men een stempas nodig die tijdig wordt toegstuurd, en een identiteitsbewijs. Het is ook mogelijk om een andere stemgerechtigde te machtigen. Voor de Provinciale Staten en voor de Tweede Kamer is het mogelijk in een andere gemeente te stemmen. Voor de Provinciale Staten is het dan wel nodig dat die gemeente in dezelfde provincie ligt.

Nederlanders in het buitenland kunnen voor de Tweede Kamer en voor het Europees Parlement een stem uitbrengen.

Tussen 1 juli 2015 en 10 juli 2018 maakte de Wet raadgevend referendum (Wrr) het voor Nederlandse burgers mogelijk om een raadgevend referendum aan te vragen over wetten die waren aangenomen. Dit betrof tevens wetten ter goedkeuring van verdragen. Als uiteindelijk ten minste 300.000 kiesgerechtigden een geldig verzoek hadden ingediend, werd een raadgevend referendum uitgeschreven. Het Kabinet-Rutte III besloot de wet in te trekken, omdat het vond dat het raadgevend referendum niet aan de verwachtingen had voldaan. De Eerste Kamer stemde op 10 juli 2018 in met de intrekkingswet.

Het doel van het raadgevend referendum is het vergroten van de zeggenschap van burgers. Het stelt kiesgerechtigden in staat aan te geven dat zij aangenomen wetgeving eigenlijk afwijzen. Het is echter niet verplicht voor de wetgever om een wet of verdrag in te trekken: een raadgevend referendum is niet bindend.

In Nederland bestaat de mogelijkheid om via een burgerinitiatief een onderwerp op de Tweede Kameragenda te plaatsen. Om deze onderwerpen op de agenda te krijgen moeten steunbetuigingen verzameld worden en de onderwerpen moeten niet al door de Kamer besproken worden. De Tweede Kamer vergadert echter al over zoveel uiteenlopende onderwerpen dat dit moeilijk hard te maken is.

Er worden uiteindelijk niet veel burgerinitiatieven in behandeling genomen. Dit komt vaak omdat er te weinig handtekeningen worden opgehaald, of omdat er recent al over is gedebatteerd. In de periode van 2006 tot en met 2023 hebben maar elf burgerinitiatieven daadwerkelijk tot een plenair Kamerdebat geleid. Voorbeelden waren debatten over abortus, voltooid leven, de Palestijnse kwestie en een parlementair onderzoek naar invoering van de euro.

Dit recht geeft aan dat burgers het recht hebben zich met verzoeken of klachten schriftelijk tot een betrokken overheidsinstantie te richten, zoals de regering of de volksvertegenwoordiging. Het verzoek of verzoekschrift noemt men een petitie. In de petitie staat het probleem dat verholpen dient te worden en een verzoek, en bevat een lijst van ondertekenaars. De ondertekenaars onderschrijven een petitie door het zetten van een handtekening.