Rechtsinstrument
De Europese Unie gebruikt verschillende instrumenten om Europese wet- en regelgeving mee vast te leggen, om beleid van de lidstaten mee te coördineren of de lidstaten mee te adviseren. Rechtsinstrumenten zijn onder te verdelen in twee categorieën, bindende en niet-bindende rechtsinstrumenten. Uitvoerende rechtsinstrumenten vallen onder de bindende instrumenten, maar zijn als aparte categorie opgenomen.
Rechtsinstrumenten zijn altijd gericht aan partijen. In de meeste gevallen zijn dat de lidstaten van de EU. In sommige gevallen richt de EU zich tot individuele of groepen rechtspersonen. Dat kan een individu, organisatie of bedrijf zijn, maar ook een individuele lidstaat. Niet alle rechtsinstrumenten mogen gebruikt worden voor dit soort specifieke gevallen.
De Europese Unie kiest per voorstel wat voor rechtsinstrument zij wil gebruiken. Voor sommige beleidsterreinen worden er aparte en unieke rechtsinstrumenten gebruikt. Dat is in de verdragen zo vastgelegd.
Alle besluiten die de EU neemt moeten een rechtsbasis hebben. De rechtsbasis ligt in de verdragen of in eerdere regelgeving van de EU.
Inhoudsopgave van deze pagina:
Bindende rechtsinstrumenten zijn alle soorten wet- en regelgeving waar partijen op wie die wet- en regelgeving van toepassing is, zich aan moeten houden. Houdt een partij zich niet aan de regel dan is deze in overtreding. De verschillende bindende rechtsinstrumenten verschillen niet in de mate waarin zij bindend zijn. De verschillen gaan over de reikwijdte van het instrument, de onderwerpen waar ze voor gebruikt kunnen worden en hoe ze worden aangenomen.
Overzicht bindende rechtsinstrumenten
-
Richtlijn
Richtlijnen bevatten doelstellingen waar alle lidstaten van de Europese Unie aan moeten voldoen. Het beoogde resultaat staat vast, maar hoe een lidstaat daar aan voldoet niet. De lidstaten mogen zelf bepalen hoe ze de richtlijn uitwerken. Daarbij kunnen ze rekening houden met de specifieke situatie in hun eigen land.
-
Verordening
Verordeningen bevatten regels die direct gelden in alle lidstaten van de Europese Unie. Dit wordt 'rechtstreekse werking' genoemd. Verordeningen hebben daarmee een vergelijkbare status als nationale wetten in de lidstaten, maar in geval van strijdigheid gaat de verordening boven de nationale wet.
-
Besluit
Een besluit geldt in principe voor iedereen, behalve besluiten die op specifieke personen of instanties zijn gericht. Sinds het Verdrag van Lissabon vervangt het besluit de beschikking. Ook komt het in de plaats van een groot aantal rechtsinstrumenten die eerst ieder apart werden gebruikt op enkele specifieke beleidsterreinen (justitie, veiligheid en buitenlandse zaken).
-
Begroting
De jaarlijkse begroting van de Europese Unie wordt vastgelegd met een bijzonder besluit. Het is een bindend besluit. In de praktijk wordt de begroting naarmate een jaar vordert aangepast aan veranderende omstandigheden en financiële mee- en tegenvallers.
-
Internationale overeenkomst
Internationale overeenkomsten, ook wel internationale akkoorden genoemd, zijn bindende afspraken die de Europese Unie sluit met derde landen of internationale organisaties.
Naast internationale overeenkomsten als algemeen rechtsinstrument zijn er een aantal specifieke varianten die apart in de verdragen genoemd staan. Deze specifiek soorten internationale overeenkomsten zijn:
-
Associatieovereenkomst
Associatieovereenkomsten (ook wel 'associatieverdragen' of 'associatie-akkoorden' genoemd) zijn bindende afspraken die de Europese Unie met derde landen sluit. Het is een specifiek soort internationale overeenkomst, gericht op verregaande samenwerking tussen de EU en het betreffende land. De overeenkomsten zijn met name gericht op economische samenwerking en handel, maar raken vaak aan veel andere onderwerpen, zoals versterking van de rechtsstaat en bescherming van de mensenrechten.
-
Samenwerkingsovereenkomst
Partnerschaps - en samenwerkingsovereenkomsten (in het Engels partnership and cooperation agreements - PCA's) zijn bindende afspraken die de Europese Unie met derde landen sluit. Door middel van deze overeenkomsten tussen de EU-lidstaten en een ander land ondersteunt de Europese Unie dat land bij de bevordering van de democratie en bij de ontwikkeling van de economie.
-
Handelsovereenkomst
Handelsovereenkomsten (ook wel: vrijhandelsovereenkomsten) zijn bindende afspraken die de Europese Unie sluit met derde landen of internationale organisaties. Het is een specifiek soort internationale overeenkomst, gericht op het bevorderen van de handel.
-
Interinstitutioneel akkoord
Met dit type akkoord stellen de Raad van Ministers, het Europees Parlement en de Europese Commissie bestuurlijke kaders vast voor de Europese Unie. Het doel is de efficiëntie te verhogen en conflicten tussen de instellingen te voorkomen of beperken. Een interinstitutioneel akkoord kan bindend zijn, maar dat hoeft niet.
-
Verdrag
Met een verdrag wordt in dit geval gedoeld op verdragen tussen de EU-lidstaten waarin wordt vastgelegd hoe de Europese Unie functioneert en welke bevoegdheden de Europese Unie heeft.
-
Akte
Een akte is een geschrift dat wordt opgemaakt tot bewijs van een rechtshandeling. In de Europese Unie worden akten soms gebruikt bij het opstellen van later te sluiten verdragen.
-
Protocol
Een protocol is een bijlage bij een verdrag die een specifiek onderdeel van dat verdrag verder in detail uitwerkt of wijzigt, bijvoorbeeld door uitzonderingen op een regel op te nemen. Ondertekenaars van een verdrag tekenen ook voor de bijgevoegde protocollen.
Niet-bindende rechtsinstrumenten zijn alle soorten besluiten waar geen juridische consequenties aan verbonden zijn. Deze rechtsinstrumenten hebben vooral politieke betekenis, en worden gebruikt om coördinerend of sturend op te treden, bestaand beleid te beoordelen of nieuw beleid voor te bereiden.
Overzicht niet-bindende rechtsinstrumenten
-
Aanbeveling
Aanbevelingen zijn niet-bindende besluiten waarmee de Europese Unie iets wil bereiken zonder dat zij verplichtingen oplegt. Aanbevelingen kunnen over beleid voor de hele Unie gaan of zijn gericht aan individuele lidstaten.
-
Advies
Adviezen zijn niet-bindende besluiten waarmee de Europese Unie een oordeel geeft over een bepaalde situatie zonder dat zij verplichtingen oplegt. Een advies is meestal gericht tot een lidstaat of betreft een heel specifiek onderwerp.
-
Richtsnoer
Richtsnoeren zijn niet-bindende besluiten die de grote lijnen op een bepaald beleidsterrein in de Europese Unie uitzetten. Richtsnoeren zijn zelf weliswaar niet bindend, maar zijn vaak het kader waarin vervolgens wel bindende besluiten worden genomen. De EU voorziet in richtsnoeren op de terreinen van het gemeenschappelijk buitenlands en veiligheidsbeleid, het werkgelegenheidsbeleid, macro-economisch beleid, en meer praktisch, trans-Europese netwerken.
-
Mededeling
De Europese Commissie gebruikt mededelingen voor diverse zaken zoals beleidsevaluaties, het toelichten van actieprogramma's, discussiestukken voor mogelijk nieuw beleid of verdere invulling van beleid. Een mededeling bevat geen concrete voorstellen voor nieuw beleid.
-
Verklaring
Met een verklaring geven de instellingen van de Europese Unie hun standpunt weer over een bepaald onderwerp. Een verklaring leidt niet tot regelgeving en er worden ook geen concrete programma's mee bekend gemaakt. De EU maakt zelden gebruik van verklaringen.
-
Groenboek
Een groenboek (green paper) is een document van de Europese Commissie dat moet uitnodigen tot verdere discussie over mogelijk te ontwikkelen beleid. Groenboeken zijn in een later stadium vaak een aanzet tot concrete voorstellen.
-
Witboek
Een witboek (white paper) is een document van de Europese Commissie waarin zij voorstellen voor nieuw beleid doet waar de Commissie verdere discussie over wil voeren. Witboeken zijn vaak een aanzet tot concrete wetsvoorstellen.
-
Verslag
Verslagen van de Europese Commissie rapporteren en evalueren het huidige beleid. Een evaluatieverslag kan echter ook dienen als voorbereiding voor concrete regelgeving.
-
Werkdocument Europese Commissie
Werkdocumenten van de Europese Commissie betreffen veel verschillende zaken, maar hebben allemaal het doel informatie te verstrekken over bepaald beleid, actieprogramma's en beleidsvoornemens of om besluitvorming te ondersteunen. Werkdocumenten bevatten geen regelgeving of acties.