Een voorbeeldig parlementariër
Er waren jaren waarin de meeste Kamerleden de vergaderzaal verlieten voor een sigaret of een kop koffie, zodra de fractievoorzitter van de SGP het spreekgestoelte betrad. Ik heb die ietwat gênante vertoning nog wel meegemaakt, eind jaren zestig kijkend vanaf de perstribune in de oude zaal van het Binnenhof. Maar toegegeven, voor een buitenstander was de toespraak van een minuut of tien ook nauwelijks verteerbaar. Het enig spectaculaire waren de antipapistische uithalen, die een vast onderdeel waren van de SGP-inbreng tijdens de algemene politieke beschouwingen.
Dat is intussen heel anders geworden. Het was de laatste jaren eerder andersom, zodra op de late avond in een Kamer die een beetje gaar begon te raken, Kees van der Staaij naar het spreekgestoelte ging. Dan liep een half lege Kamer weer naar binnen, want met Van der Staaij was altijd iets te beleven. Om te beginnen viel er wat te lachen, want de fractievoorzitter van de SGP was doorgaans behoorlijk geestig. Hij bezat voorts het vermogen tot relativeren te midden van allerlei verhitte en polariserende optredens van collega’s.
Hij had die opwinding helemaal niet nodig, want behalve het vermogen tot relativeren was er ook de kracht van zijn overtuiging. Die wist hij zo in woorden te vangen dat ook de vele toehoorders die het grondig met hem oneens waren toch geboeid bleven luisteren. Want de boodschap van de SGP mag haar rabiate antipapisme zijn kwijtgeraakt, er is daarin nog veel dat de meesten van ons niet zullen aanvaarden. Die boodschap is zowel rechts in sociaaleconomisch opzicht als sterk conservatief in de culturele betekenis. De vrouw speelt nog steeds op haar best de tweede viool; antipapisme is vervangen door anti-islamopvattingen; abortus en euthanasie worden er als verwerpelijk beschouwd.
Wat echter ook waar is: meer dan in eerder genoemde jaren zestig is de partij in staat compromissen aan te gaan; de stijl en houding is veel constructiever geworden dan veertig jaar geleden. Daar is niet alleen Kees van der Staaij verantwoordelijk voor. Al voordat hij Kamerlid werd in 1998 was onder zijn voorgangers, Henk van Rossum en Bas van der Vlies, een ontwikkeling begonnen naar toenadering tot andere groeperingen in de Kamer. Maar, weinigen hebben zoveel betekend voor de legitimering van hun partij in en buiten het parlement als Kees van der Staaij.
Zijn meest uitzonderlijke betekenis, te danken aan zijn 25 jaar lange ervaring als Kamerlid en zijn staatsrechtelijk inzicht, is gelegen in zijn werk op het terrein van de orde en versterking van de Kamer. Elk Kamerlid weet van ‘Van der Staaij 1’ en ‘Van der Staaij 2’. Het eerste betreft zijn voorzitterschap van de commissie die het Reglement van Orde van de Kamer grondig heeft herzien. ‘Van der Staaij 2’ gaat over zijn invloedrijke voorzitterschap van een werkgroep van Kamerleden die zich bezig heeft gehouden met de versterking van rol en positie van de Kamer. Concreet betekende dit een versterking van de Kamercommissies, die in Nederland traditioneel te weinig betekenis hebben, wat ten koste gaat van de kwaliteit van het wetgevende werk. Dankzij vooral Van der Staaij is dat onmiskenbaar beter geworden.
In het buitenland wordt vaak verbaasd opgekeken, als je vertelt dat een vertegenwoordiger van een kleine partij van zulk een centrale betekenis kan zijn voor het parlementaire proces. Dat pleit voor het Nederlandse parlement; het pleit vooral voor de man die dit voor elkaar kreeg. Het pleit ten slotte voor de bestrijding van een zwakheid van ons parlement: de veel te korte duur van het gemiddelde Kamerlidmaatschap. Al hoeft niet iedereen daar een kwart eeuw deel van uit te maken zoals Van der Staaij.
Natuurlijk is het primair de politieke versnippering in Nederland die aan de SGP ruime mogelijkheden is gaan bieden om effectieve politieke invloed te krijgen. Maar er was een Van der Staaij voor nodig om die mogelijkheden ook met succes te gebruiken. Daar is zin voor het constructieve compromis voor nodig maar ook een karakter dat bij anderen vertrouwen wekt.
Zeker, de SGP staat of valt niet met het vertrek van Kees van der Staaij, maar zijn voorbeeldig Kamerlidmaatschap zal nog lelijk gemist worden, door zijn eigen partij maar ook door de Tweede Kamer als geheel.