Jeroen en de rebellenclub

18 mei 2018, column Bert van den Braak

Telefoongesprek eerder dit jaar: "Dijsselbloem". Andere kant van de lijn: "Oh, ja dag, met eh Winnie, Winnie Sorgdrager". Dijsselbloem: "Hee, dag." Sorgdrager: "Vind je het goed als we tutoyeren?". Dijsselbloem: "Ja hoor". Sorgdrager: "Nou Jeroen, we hebben hier bij de Raad van State - je weet toch dat ik daar lid van ben, nou ja tot 1 mei dan - [Dijsselbloem fronst] een beetje zitten vergaderen over de opvolging van Piet Hein". Dijsselbloem: "Zo, interessant". Sorgdrager: "Ja, je weet dat het kabinet Thom, Thom de Graaf als opvolger wil, maar dat zien ze bij ons niet allemaal zitten. Zou jij niet willen solliciteren? Al is het maar om het kabinet een beetje te stangen." Dijsselbloem: "Vinden jullie Thom niet goed? Hij is toch jouw partijgenoot?" Sorgdrager: "Thom is prima, maar de anderen vinden niet dat het een gelopen race moet zijn. Ze willen een andere procedure. En ja, ik ga toch weg."

Zou het een paar weken geleden zo gegaan zijn? Wie zou hem hebben gebeld: Jaap, Yvonne, Ben, Hanna, Sylvia ¹⁾ of toch Winnie? iemand uit de ambtelijke staf? of misschien Ad Melkert (staatsraad in buitengewone dienst)? Volgens gezagvolle bronnen is er in ieder geval vanuit de Raad van State bij Dijsselbloem op aangedrongen te solliciteren naar het per 1 november vrijkomende vicevoorzitterschap van dat college.

De Raad wil, net als in 2011, dat niet zo maar door het kabinet wordt besloten wie Piet Hein Donner opvolgt. In 2011 werd volgens zeggen D66'er Alexander Rinnooy Kan eveneens door de Raad van State aangespoord om te solliciteren. Toen stond al vast dat Donner het zou worden. De Raad van State vindt - unaniem? - dat die procedure verouderd is. Wat pikant is: de procedure staat in een in 2010 tot stand gekomen wet. Het kabinet benoemt, na de Raad van State te hebben gehoord. De Kamers stemden daar unaniem mee in.

Bezwaren hebben tegen een bepaalde procedure mag natuurlijk best, maar het moment en de wijze waarop wordt geageerd komen nogal vreemd over. Zou de Raad van State echt zo weinig invloedrijk zijn dat hij niet tijdig en met kracht had kunnen aandringen op wijziging daarvan? Het vertrek van Donner per 1 november was al vanaf 1 februari 2012, de dag van zijn aantreden, bekend. Ook toen wist uiteraard iedereen dat Donner bij leven en welzijn op 20 oktober 2018 70 jaar zou worden. Als er al in 2011 zoveel onvrede over de procedure was, waarom zijn er dan niet direct stappen gezet om die te veranderen? Of zijn die wel gezet, maar ontbrak domweg voldoende politiek draagvlak voor wijziging? Als dat het geval is, lijkt me dat juist voor een Hoog College van Staat iets om te respecteren.

Het achtenswaardige college Raad van State is er mede om nieuwe wet- en regelgeving op rechtsstatelijkheid te toetsen. Het zal bestaande wetgeving dan toch als uitgangspunt nemen, zonder zich uit te laten of hij het daarmee eens is. Maar nu blijkt de Raad ineens een soort rebellenclub die, omdat een democratisch tot stand gekomen procedure hem niet zint, een beetje onrust gaat lopen stoken. Althans als we de gezagvolle bronnen mogen geloven, waarvan één schreef: "Binnen de Raad van State bestaan grote bezwaren tegen de archaïsche benoemingsprocedure".

Overigens werd de Raad door die bronnen als het belangrijkste adviesorgaan omschreven, waarvan je je kunt afvragen of dat nog zo is. Over wetstechnische en staatsrechtelijke kwesties ja, maar als het bijvoorbeeld om sociaaleconomische vragen gaat, is dat toch echt de SER. De positie van de vicepresident wordt nog meer overschat. Hij is primus inter pares in een collegiaal besluitvormend orgaan. De Raad adviseert als college en het is niet zo dat de vicepresident daar een persoonlijk stempel op drukt. Het gaat, zoals ik in 2010 schreef ²⁾, om een prestigieus ambt. Maar invloedrijk? Hij of zij moet vooral de Afdeling advisering goed kunnen voorzitten en het jaarverslag kunnen presenteren en toelichten.

Of Dijsselbloem of De Graaf het beste voor die functie geschikt is, laat zich zo niet beantwoorden. Beiden hebben uitstekende antecedenten. In dat licht is het inderdaad een politieke keuze. D66 kan met enig recht de post claimen. De met het Tweede Kamervoorzitterschap en voorzitterschap van de SER goed bedeelde PvdA heeft weinig te 'klagen'. Als het kabinet verstandig is, benoemt het gewoon De Graaf. En voor wie de procedure onbevredigend vindt, staan democratische wegen open om op wijziging aan te dringen. Dat is aanmerkelijk zuiverder dan telkens vlak voor het besluit valt rebellenclubje te spelen of een Haags toneelstukje op te voeren. Dat is bovendien vooral schadelijk.