Nieuw! Nu nog democratischer!
Als, zoals de Britse premier Harold Wilson eens zei, een week in de politiek al lang is, dan geldt dat natuurlijk helemaal voor negen jaar. Bij de recentelijk door CDA-fractievoorzitter Sybrand Buma gelanceerde voorstellen voor bestuurlijke vernieuwing is het echter goed om toch maar zo enorm ver (nou ja...) terug te gaan in de geschiedenis.
Buma liet in een Volkskrant-interview weten dat het CDA nu toch eindelijk ook voor een gekozen burgemeester is en dat hij er daarom voorstander van is dat de bepaling over de benoemde burgemeester uit de Grondwet wordt geschrapt. Nu weten we allemaal dat in 2005 een identiek voorstel geen tweederde meerderheid in de Eerste Kamer haalde ('de Avond van Van Thijn'). Het betrof een door het kabinet-Balkenende II (CDA-VVD-D66) en minister van bestuurlijke vernieuwing Thom de Graaf verdedigd voorstel, dat de opmaat moest zijn voor de door de bevolking gekozen burgemeester. De fracties van VVD, D66 én CDA stemden vóór.
Toegegeven moet worden dat CDA-woordvoerster Liesbeth Spies bij de behandeling van het wetsvoorstel in tweede lezing een wat kronkelig verhaal hield waaruit kon worden afgeleid dat het CDA eigenlijk tegen was. Zij stemde wel in met de deconstitutionalisering (en met de rechtstreeks gekozen burgemeester!), maar vroeg direct de regering de nieuwe procedure na een jaar of vijf te evalueren en te bezien of er dan sprake zou moeten zijn van reconstitutionalisering. Eventueel moest dus de door de Kroon benoemde burgemeester dan maar weer terug in de Grondwet. Ook CDA-senator Alfons Dölle had veel bedenkingen tegen deconstitutionalisering die de weg zou openen voor de rechtstreeks gekozen burgemeester. Dat alles neemt niet weg dat de CDA-fracties in beide Kamers unaniem vóór stemden. Hoe meer kun je vóór iets zijn als fracties in beide Kamers een Grondwetsherziening steunen?
Bij de eerste lezing (tijdens Paars II) in 2001/2002 had het CDA in beide Kamers nog tegen gestemd. Daarna waren verkiezingen - zelfs twee: in 2002 en 2003 - gevolgd. Daarin konden ook de kiezers zich over de grondwetsherziening uitspreken. Kiezers die op het CDA stemden, mochten ervan uitgaan dat het CDA tegen de deconstitutionalisering was (zo stond het ook in het verkiezingsprogramma), maar dat bleek in 2005 dus niet zo. Een gang van zaken die onderstreept hoe fictief de rol van de kiezers bij grondwetsherziening is, maar dat terzijde.
Wat er in het licht van het stemgedrag van het CDA in 2005 nu echt nieuw is aan hetgeen Buma gezegd heeft over de procedure voor burgemeestersbenoeming, ontgaat mij een beetje. Of was het CDA in 2005 toch tegen en dankte op het op zijn knietjes de oppositiepartijen PvdA, GroenLinks en SP, waarvan de Tweede Kamerfracties vóór hadden gestemd, dat hun senaatsfracties uiteindelijk het voorstel lieten stranden? Of hangt de standpuntbepaling af van de positie waarin het CDA zich bevindt?
Het ironische is dat er in 2005 al een ruime meerderheid voor deconstitutionalisering was, maar dat vanwege de door De Graaf gelegde koppeling met introductie van de rechtstreeks gekozen burgemeester (inclusief een op de Grondwetsherziening vooruitlopend wetsvoorstel) sommige partijen toch maar tegen stemden. Wie de betekenis wil uitleggen van het gezegde 'wie het onderste uit de kan wil, krijgt de deksel op zijn neus', heeft hier een mooi voorbeeld.
Nu is de gehele discussie rond de gekozen/benoemde burgemeester in hoge mate een schijndiscussie. We hebben al een door de raad gekozen burgemeester. Formeel draagt de raad op basis van een advies van een vertrouwenscommissie alleen een kandidaat (het mogen er ook twee zijn) voor en benoemt de Kroon de nummer één van de voordracht. Dat is zo sinds bij wet van 31 juli 2001 (Staatsblad 358) de Gemeentewet op dit punt werd aangepast (het CDA stemde daar overigens tegen). Sindsdien is de minister nooit afgeweken van de voordracht. De Kroonbenoeming kan zonder probleem uit de Grondwet worden geschrapt en dan hebben we ook in formele zin de door de raad gekozen burgemeester.
De suggestie wordt gewekt dat de huidige procedure schimmig is en gekenmerkt wordt door de achterkamertjes waarin de vertrouwenscommissie vergadert. Maar wie gelooft er dat de gemeenteraad straks in het openbaar zonder meer gaat kiezen uit de soms dertig of meer kandidaten die dingen naar het burgemeestersambt? Benoeming van personen moet nu eenmaal omgeven zijn met waarborgen voor de privacy. De raad zal op basis van voorafgaande sollicitatiegesprekken en eigen informatievergaring een keuze moeten bepalen. Dat zal nooit in de openbaarheid kunnen gebeuren.
Als de raad de burgemeester - ook formeel - kiest en benoemt, verandert er feitelijk helemaal niets.