Embargoregeling Prinsjesdag

In 1957 was er voor het eerst sprake van schending van de geldende embargoregeling rond Prinsjesdag. Henri Faas, parlementair journalist van De Volkskrant, publiceerde op de zaterdag vóór Prinsjesdag de inhoud van de Miljoenennota. Volgens premier Drees en de Rijksvoorlichting (RVD) had hij het embargo geschonden, maar Faas stelde zich alleen gebaseerd te hebben op cijfers die al bekend waren.

Faas werd enige tijd als straf uitgesloten van alle faciliteiten waarover hij als parlementair journalist beschikte. Zijn belangenorganisatie en de Tweede Kamer zorgden ervoor dat die straf per 1 januari 1958 werd opgeheven.

De RVD stelde de pers op de vrijdag vóór Prinsjesdag alle stukken onder embargo ter hand en sinds de jaren zeventig gebeurde dat op een centrale plaats, zodat journalisten niet alle ministeries langs hoefden om de stukken op te halen.

Op voorstel van PvdA-fractievoorzitter Thijs Wöltgens besloot de Tweede Kamer in 1993 niet langer de algemene beschouwingen in oktober te houden, maar direct aansluitend op Prinsjesdag. De concept-Prinsjesdagstukken werden daarom al een week vóór Prinsjesdag aan de fractievoorzitter vertrouwelijk ter beschikking gesteld.

De Kamerleden kregen de formele stukken op de vrijdag vóór Prinsjesdag onder embargo. Verder waren er maximaal 20 exemplaren voor fractiemedewerkers. Op die dag kregen de fractievoorzitters ook al de tekst van de troonrede onder embargo.

Steeds vaker kwamen voortijdig delen van de plannen naar buiten en in 2004 bracht RTL Nieuws al op de woensdag vóór Prinsjesdag de gehele Miljoenennota naar buiten. Dat herhaalde zich in 2005. NRC Handelsblad weigerde al in 2004 de embargoregeling te tekenen.

In 2006 kreeg de Tweede Kamer niet langer (gewaarmerkte) Prinsjesdagstukken onder embargo. Alle leden ontvingen de stukken pas op Prinsjesdag na aanbieding van de Miljoenennota. De algemene politieke beschouwingen werden pas een week na Prinsjesdag gehouden. Desondanks kwamen er ook in 2005 delen van de plannen voortijdig naar buiten.

In 2007 ontvingen de fractievoorzitters op de vrijdag vóór Prinsjesdag de Miljoenennota en kregen de Kamerleden de stukken op Prinsjesdag zelf om 7.00 uur 's ochtends. Wederom lekt de nota uit. Opnieuw weigerde NRC Handelsblad in 2008 de embargoregeling te tekenen en plaatste zij de Miljoenennota al op zaterdag op internet. De stukken waren de dag ervoor onder embargo aan de Kamerleden gegeven.

Die embargoregeling gold ook in 2009, zowel voor Kamerleden als pers. Reeds op de vrijdag waarin de stukken waren uitgereikt, verscheen er nieuws op Teletekst en in een extra NOS Journaal. Een dag later toonde RTL Nieuws de Miljoenennota en de Macro-Economische Verkenningen. RTL had stukken gekregen via het PvdA-Kamerlid Paul Tang. Hij werd disciplinair gestraft door zijn eigen fractie (een maand ontneming van het woordvoerderschap). Ook door anderen waren overigens stukken gelekt.

De Tweede Kamer debatteerde in deze jaren geregeld over de embargoregeling, met name bij de behandeling van de begroting van Algemene Zaken. Premier Balkenende voelde niet voor openbaarmaking op de vrijdag voorafgaande aan Prinsjesdag.

In 2014 kwam het kabinet met een middenweg voor de embargoregeling. Sinds de regeling van 2014 worden alle stukken nu op de vrijdag voor Prinsjesdag onder embargo aan de leden van de Eerste en Tweede Kamer verstrekt, maar niet aan de pers. In de namiddag van Prinsjesdag worden de stukken zelf openbaar gemaakt. Echter zijn ieder jaar, ondanks het embargo, grote delen al bekend voor de openbaarmaking. In 2014 waren de oppositiepartijen in de Tweede Kamer woedend over dat de cijfers gelekt waren en wilden dat het hele stuk openbaar gemaakt werd. Het kabinet hield echter voet bij stuk en publiceerde de begrotingstukken pas op Prinsjesdag. Rutte erkende het probleem van het lekken van de stukken: "het is al meer dan een decennium niet mogelijk om de voortijdige berichtgeving over de (mogelijke) inhoud van begrotingsstukken te voorkomen".

Ook was het voor het eerst dat er een kort geding was over de openbaarheid van de miljoenennota. De rechtbank in Utrecht heeft het verzoek om de miljoenennota eerder openbaar te maken afwezen. RTL nieuws probeerde op deze manier de stukken al voor Prinsjesdag in handen te krijgen.

Ondanks het embargo, zijn vrijwel altijd (grote) delen bekend voor de openbaarmaking.

In september 2009 besloot het Presidium van de Tweede Kamer een commissie in te stellen naar het uitlekken van de Prinsjesdagstukken. Voorzitter van die commissie werd de voormalige voorzitter van het College van procureurs-generaal prof.mr. J.L. de Wijkerslooth de Weerdesteijn. Behalve een onderzoek instellen, moest de commissie ook aanbevelingen doen voor een eventuele aanpassing van de embargoregeling en mogelijke aanscherping van wet- en regelgeving.

De commissie deed in zijn rapport van januari 2010 ('Publiek Geheim') aanbevelingen, zoals verbetering van de waarborgen (watermerk, registratie etc.) en aanscherping van de regels, zoals schorsing of het verder onthouden van vertrouwelijke stukken.

Naar aanleiding van dit rapport kwam de Commissie voor de Werkwijze in mei 2010 met een voorstel om de aanbevelingen van de commissie-De Wijkerslooth te verwerken in het reglement van orde. Dit voorstel (kamerstuk 32.391, nr. 2) werd op 1 juli 2010 met algemene stemmen aangenomen.