Pacifistisch-Socialistische Partij (PSP)

Het pacifistische karakter van de partij blijkt onder andere uit het beginselprogramma uit het jaar 1957. Daarin stond dat de partij geweld als oplossing van geschillen verwierp. Het beginselprogramma bevatte verder democratische en communistische idealen. In de jaren '60 kreeg de partij een meer socialistisch karakter. De partij pleitte voor bestuur door arbeiders en riep op tot buitenparlementaire acties tegen oorlog en de monarchie.

In de jaren '80 nam de invloed van de vrouwenbeweging, de homobeweging en van sympathisanten van de krakersbeweging binnen de PSP toe. Vooral de laatste groep wees gewelddadige actie niet bij voorbaat af. De PSP stelde haar absolute pacifisme bij tot 'minimalisering van geweld'.

De PSP was in de periode 1959-1989 constant met enkele zetels vertegenwoordigd in de Tweede Kamer. Ook in de Eerste Kamer had de PSP het grootste gedeelte van deze periode een senator. Het hoogtepunt lag in de late jaren zestig: toen bemande de partij vier zetels in de Tweede Kamer.

Bij de Tweede Kamerverkiezingen van 1989 deed de PSP niet meer zelfstandig mee. De partij kwam, samen met de CPN, PPR en EVP, onder de gemeenschappelijke naam 'GroenLinks' uit. In 1990 werd GroenLinks officieel opgericht.

De PSP werd opgericht op 26 en 27 januari 1957 door groepen uit de vredesbeweging die tegen kernbewapening en de wapenwedloop waren. De pacifistische partij bood onderdak aan verschillende groepen die bij andere partijen geen aansluiting vonden: linkse sociaaldemocraten, revolutionaire marxisten, christensocialen, christenpacifisten en anarchisten.

Zo traden in 1966 enkele voormalige communisten, die zich in 1958 van de CPN hadden afgescheiden en de Socialistische Werkers Partij hadden opgericht, toe tot de PSP. Deze groep rond het blad 'De Brug' had Henk Gortzak als voornaamste vertegenwoordiger. Hij werd in 1969 Kamerlid voor de PSP.

Daarentegen leidde de diverse samenstelling regelmatig tot interne conflicten, vaak met een afscheiding als gevolg.

In de periode 1967-1975 woedde bijvoorbeeld een felle strijd binnen de PSP, die uiteindelijke leidde tot de afsplitsing van een revolutionair-marxistische stroming in 1972. Deze 'proletarisch-linkse' groep richtte in 1974 de Internationale Kommunistenbond (IKB) op, later hernoemd tot Socialistische Arbeiderspartij (SAP).

Ook de 'progressieve samenwerkers', bekend als de 'Oosterhesselengroep', splitsten zich in 1975 af van de partij. Zij wilden in het parlement een autonome koers blijven varen. Diverse electorale samenwerkingsverbanden, zoals in 1970 met PPR en PvdA in het kader van het Progressief Akkoord (PAK), en in 'Keerpunt 1972' met PPR, PvdA en D66, werden door de PSP voortijdig afgebroken.

Bij de verkiezingen van 1989 kwamen PSP, CPN en PPR onder de naam GroenLinks voor het eerst met een gezamenlijke lijst en een gemeenschappelijk programma. De EVP sloot zich hierbij aan. Eind 1990 werd het samenwerkingsverband omgezet in de nieuwe partij GroenLinks en in 1991 hieven de oude partijen zich op.

In de beginjaren van de PSP was Henk Lankhorst de voornaamste voorman van de PSP. Lankhorst, een verzekeringsmakelaar, was afkomstig uit de kring van de vooroorlogse CDU en stond bekend als een beminnelijk strijder voor ontwapening en socialisme.

Opvolgers van Lankhorst waren de leraar Hans Wiebenga en de bioloog Bram van der Lek, die vooral aandacht vroeg voor het milieu.

Fred van der Spek positioneerde de PSP als autonome partij in het parlement en stimuleerde buitenparlementaire acties. Diverse malen hield hij samenwerkingsverbanden met andere partijen tegen. Hierdoor kwam op den duur zijn positie in de partij ter discussie te staan.

Als gevolg werd niet hij, maar mede-Kamerlid Andrée van Es als lijsttrekker voor de verkiezingen van 1986 gekozen. Van Es was juist voorstander van een samenwerking met CPN en PPR. Van der Spek verliet met enkele honderden leden de PSP en richtte de Partij voor Socialisme en Ontwapening (PvSO) op.

De kiezers van de PSP bestonden voornamelijk uit linkse intellectuelen (studenten, journalisten, wetenschappers, kunstenaars). De aanhang was vooral te vinden in Amsterdam en Rotterdam. Een deel van het electoraat was afkomstig uit progressief christelijke hoek, met name uit de kring van de doopsgezinden. Later kreeg de PSP aanhang onder feministen en in de homobeweging.

De PSP appelleerde aan een groep kiezers die vreesde voor de Koude Oorlog en de kernbom. Bij de Tweede Kamerverkiezingen in 1959 behaalde de PSP direct 2 zetels.

Na de bouw van de Berlijnse Muur in 1961 en de Cubacrisis in 1962 haalde de PSP bij de verkiezingen in 1963 4 Kamerzetels. Ondanks haar acties tegen de oorlog in Vietnam, de toegenomen aandacht voor het milieu en haar afkeer van de monarchie, bleef de PSP in 1967 steken op 4 zetels. De interne strijd leidde tot halvering van het zetelaantal in 1971 en nog eens in 1977, toen de partij 1 zetel overhield.

De kruisrakettendiscussie eind jaren '70 zorgde voor een opleving van het pacifisme. In 1981 en 1982 behaalde de partij 3 zetels in de Tweede Kamer. Toen de kwestie van de politieke agenda verdween, verdween ook de zetelwinst. In 1986 zakte de PSP terug naar 1 zetel. Hierop volgde de fusie tot GroenLinks in 1990.