Interview met Joost Sillen: ‘Klimaatverandering brengt de rechtsstaat in beweging’
Onlangs kwam het Europees Hof voor de Rechten van de Mens met een opvallende uitspraak; de Zwitserse overheid moet meer doen om klimaatopwarming te voorkomen. Wat betekent dit voor de rechtsstaat? We vroegen het Joost Sillen, hoogleraar Staatsrecht aan de Universiteit Maastricht en docent bij de Academie voor de Rechtsstaat.
‘Als deze uitspraak één ding illustreert, dan is het dat onze rechtsstaat steeds in beweging is’, zegt Sillen. Hij voegt daaraan toe: ‘Uniek is dat het Hof voor het eerst expliciet uitspreekt dat de negatieve gevolgen van klimaatverandering een mensenrechtenkwestie zijn. Voor Nederland is dit vooral een bevestiging van de Urgenda-uitspraak van de Hoge Raad in 2019. Het is baanbrekend dat nu ook een Europese rechter zich hierover uitspreekt.’
Hoe kijk je naar deze beweging?
‘Het Europese Hof houdt zich normaal bezig met de grondrechten van individuele burgers. Klimaatverandering treft echter iedereen, maar niemand in het bijzonder. Door zich toch over klimaatverandering uit te spreken, zet het Hof een revolutionaire stap’, vindt Sillen. Een ander opvallend punt is dat het Hof staten op grond van het mensenrechtenverdrag verplicht om maatregelen tegen klimaatverandering te nemen. ‘Het hof veegt het argument van tafel dat de inspanningen van één staat slechts een druppel op een gloeiende plaat vormen’, zegt Sillen. Staten hebben hoe dan ook de plicht inspanningen te doen. Doen zij dat niet, dan is dat een schending van de mensenrechten.
Gaat het Hof hiermee niet teveel op de stoel van de politiek zitten?
Dat ligt genuanceerder, legt Sillen uit: ‘Het Hof zegt dat de politiek aan de slag moet met klimaatbeleid, maar tegelijkertijd dat de invulling van dat beleid is voorbehouden aan de politieke instituties’. Sillen waarschuwt wel dat dit gevolgen kan hebben voor de legitimiteit van het Europees Hof. Hij zegt hierover: ‘Het Europese hof heeft veel juridische omwegen genomen om tot deze uitspraak te komen. Dit moet wel uitlegbaar blijven aan burgers. De Europese rechter zegt dat deze nieuwe uitleg nodig is vanwege de grote gevolgen die klimaatverandering kan hebben. Als het Hof zich echter te veel door laat leiden door de ernst van het maatschappelijk probleem dat het wel oplossen, dan kan het Hof het verwijt krijgen zelf beleid te voeren in plaats van recht te spreken. Dat kan de legitimiteit van het Hof aantasten.’
Wat kun je daaraan doen?
‘Om draagvlak te houden is het belangrijk elkaar te blijven spreken over de rechtsstaat. Zoals we doen in de Academie voor de Rechtsstaat,’ zo vertelt Sillen enthousiast over het initiatief van de Universiteit Leiden samen met het Montesquieu Instituut, waaraan hij is verbonden. Hij vult aan: ‘Deelnemers leren in zeven modules vanuit verschillende perspectieven en vakgebieden over onze democratische rechtsstaat en van elkaar. De groep blijft hetzelfde en bouwt zodoende een band op met elkaar. Dit is echt een meerwaarde.’
Tekst: Gijs van der Horst
Meedoen aan de Academie voor de Rechtsstaat?
Ben je een professional in een van de genoemde werkvelden en vond je dit artikel interessant? Dan is de leergang ‘de Academie voor de Rechtsstaat’ misschien iets voor jou. Er zijn nog plekken beschikbaar voor de volgende editie, inschrijven kan deze week nog (start: mei 2024).