LLC: Complexe maatschappelijke problemen aanpakken door nieuwe visie op leiderschap
Het Leiden Leadership Centre (LLC) verbindt wetenschap en praktijk met elkaar rond het thema van leiderschap. Het Centre, opgezet door onder meer dr. Ben Kuipers en prof. Sandra Groeneveld, werkt daarvoor samen met tal van organisaties. Een recent resultaat was een opdrachtonderzoek naar een nieuwe visie op publiek leiderschap voor Bureau Algemene Bestuursdienst (ABD). In dit artikel de achtergronden van dit onderzoek, de meerwaarde van het LLC én welke lessen andere organisaties kunnen trekken uit het essay dat uit deze opdracht voortkwam.
De vraag waarmee Bureau ABD naar het Leiden Leadership Centre kwam was om onderzoek te verrichten ter onderbouwing van een nieuwe visie op publiek leiderschap. Groeneveld, hoogleraar Publiek Management: ‘De oude visie uit 2016 was ook al gestoeld op samenwerking met onze faculteit in de personen van Nikol Hopman en dr. Caspar van den Berg. Omdat er zoveel gebeurt in overheidsland, is er in het veld behoefte ontstaan om die visie nu al te vernieuwen. Het Bureau Algemene Bestuursdienst vroeg ons onderzoek te doen naar hoe er leiding wordt gegeven bij de overheid en welk leiderschap nodig is om grote maatschappelijke vraagstukken aan te pakken.’
Breder kijken naar leiderschap
Kuipers, universitair hoofddocent bij het Instituut Bestuurskunde, vult aan. ‘Het gaat om een bredere manier van kijken naar leiderschap. Bureau ABD gaat over alle topmanagers in de sector. Waar deze doelgroep tegenaan loopt is dat het niet alleen gaat om de individuen aan de top, maar juist de behoefte om leiderschap dieper in organisaties te ontwikkelen en dat komt overeen met onze zienswijze. Dit vraagstuk gaat niet alleen om overheidsorganisaties, maar ook om maatschappelijke vraagstukken waarbij leiderschap niet alleen uit de koker van formele managers moet komen, maar wat vanuit verschillende lagen binnen organisaties aangedragen moet worden.’
Coronacrisis als voorbeeld van complex maatschappelijk probleem
Bij het oplossen van complexe maatschappelijke vraagstukken heb je in dat proces meer nodig dan alleen de mensen die hiërarchisch aan de top staan. Dit illustreert Groeneveld met een recent voorbeeld. ‘In de coronacrisis hebben we het allemaal zien gebeuren. De macht was eerst gecentraliseerd met leiderschap dat directief plaatsvond vanaf één punt; een hoog niveau. De persconferenties van Mark Rutte en Hugo de Jonge staan op ons netvlies gegrift. Dat werkte in het begin, maar toen de acute crisis voorbij was hadden we te maken met een langdurig complex maatschappelijk probleem. Bedrijven moesten overeind gehouden worden, op alle dimensies moest geschakeld worden, niet alleen medisch, maar ook in het onderwijs bijvoorbeeld. Het bleek onmogelijk om vanuit een punt te blijven besturen. We hadden leiderschap vanuit de gemeenschap en lagere overheden nodig om het probleem aan te pakken.’ De boodschap is dus dat er niet meer leiderschap nodig is van mensen aan de top, maar juist van meer mensen binnen de organisatie.
Leiderschap naar buiten, boven en binnen
Leiding-geven aan leiderschap is een van de belangrijke thema’s uit het essay Anders kijken naar Publiek Leiderschap. Het nadenken over hoe medewerkers een rol kunnen spelen bij het oplossen van maatschappelijke problemen. Hoe stimuleer je dat? Hoe doe je dat? Dr. Joris van der Voet, universitair hoofddocent bij Bestuurskunde, doet onderzoek naar publiek leiderschap. Hij werkte mee aan dit onderzoek, voor het eerst onder de LLC-vlag.
Van der Voet: ‘In ons essay zitten diverse punten die andere organisaties ook kunnen helpen na te denken over leiderschap en leiderschapsontwikkeling. De situatie en omgeving waarin overheden opereren worden steeds complexer en zijn turbulent. Dit vraagt om leiderschap, maar ook om reflectie op de vraag wat je onder leiderschap verstaat. Het gaat er niet alleen om hoe je je binnen de eigen organisatie beweegt, dat noemen we leiderschap naar binnen. Ook leiderschap naar boven is nodig, denk aan de politiek of organisaties die op een ander hiërarchisch niveau opereren. Leiderschap naar buiten is nodig omdat de rijksoverheid niet alles alleen kan oplossen. Onderscheid maken tussen leiderschap naar binnen-boven-buiten kan ook voor andere organisaties een waardevolle lens bieden om naar leiderschap te kijken.’
Verbinding zoeken tussen wetenschap en praktijk
Een samenwerking zoals deze met Bureau Algemene Bestuursdienst is waardevol voor het LLC. Kuipers: ‘Wij willen samen met de praktijk de vraagstukken rond publiek leiderschap onderscheiden en definiëren zodat we gezamenlijk een leerproces kunnen ingaan. Om van elkaar en met elkaar te leren met ons als rol van onderzoekers en verbinder tussen wetenschap en praktijk. We zijn zeker op zoek naar andere vormen van samenwerkingen waarbij we impact willen maken. Advancing Public Leadership, together is niet voor niets onze slogan. In de toekomst zouden we dat zeker willen verbreden met andere expertises ook binnen de universiteit, denk dan aan leiderschap vanuit een geschiedkundig of linguïstisch perspectief. Samen dichter komen bij de complexiteit van leiderschapsvraagstukken in de praktijk.’
Marjolein Voslamber, directeur Management Development Rijk/plaatsvervangend directeur-generaal voor de ABD, over de samenwerking met het Leiden Leadership Centre
-
-Wat is de aanleiding van dit visietraject?
Bureau Algemene Bestuursdienst kwam in 2016 voor het eerst tot een visie op publiek leiderschap. Deze visie was gericht op (top)ambtelijk leidinggevenden binnen de Rijksdienst (de ABD) en diende als leidraad voor de werving, selectie en ontwikkeling van deze doelgroep. Daarnaast stoelden veel ministeries hun visies op leiderschap op onze Rijksbrede visie. De Rijksoverheid én onze kijk op publiek leiderschap staan echter niet stil, maar zijn continu in beweging. Ontwikkelingen op deze twee punten waren voor ons aanleiding om na vijf jaar de visie op publiek leiderschap te herijken.
-
-Hoe hebben jullie de samenwerking met de universiteit, en in het bijzonder het LLC, ervaren?
Het traject naar onze hernieuwde visie op publiek leiderschap bestond uit twee delen: een practice-based ‘Zoektocht naar publiek leiderschap’ door Mark Frequin vanuit Bureau ABD en evidence-based onderzoek door het Leiden Leadership Centre (Universiteit Leiden). In goede samenwerking met de onderzoekers van het Leiden Leadership Centre (Universiteit Leiden) hebben we deze sporen verbonden. Dit heeft geleid tot het Kompas voor publiek leiderschap - visie op wenselijke leiderschapsrichtingen én een drietal onderzoeksdocumenten: een literatuurstudie, een rapportage van het empirisch onderzoek, en het essay ‘Anders kijken naar publiek leiderschap’. De wetenschappelijke aanpak heeft gezorgd voor een stevige onderbouwing van de visie.
-
-Wat voor impact hebben de onderzoeksresultaten voor leiderschapsontwikkeling bij de ABD?
In de werving, selectie en ontwikkeling van (top)ambtelijk leidinggevenden richt Bureau Algemene Bestuursdienst zich steeds meer op welke rol iemand heeft en in welke mate dat goed aansluit bij de omgeving. Het onderzoek van het Leiden Leadership Centre hielp ons bij het hanteren van een meervoudig perspectief op publiek leiderschap. De onderzoeksresultaten benadrukten daarbij het belang van gedeeld en gespreid leiderschap, bijvoorbeeld door ‘leidinggeven aan leiderschap’ centraal te stellen als een van de belangrijkste leiderschapsgedragingen in het handelen van (top)ambtelijk leidinggevenden.
-
-Hoe ziet het vervolg van dit traject eruit?
We hebben in 2021 de eerste fase van het visietraject afgerond. Dit jaar staat in het teken van het vervolgtraject. Binnen Bureau Algemene Bestuursdienst gaan we aan de slag met de interne doorvertaling van het Kompas voor publiek leiderschap en de onderzoeksrapportages van het Leiden Leadership Centre. Hiervoor ontwerpen we een programmatische aanpak die verschillende acties omvat. Zo gaan we de kernpunten uit het Kompas voor publiek leiderschap verwerken in onze processen rondom de werving, selectie en ontwikkeling van (top)ambtelijk leidinggevenden. Daarnaast geven we momenteel met het Leiden Leadership Centre opvolging aan onze eerdere samenwerking. De onderliggende gedachte is dat onze visie - en meervoudig perspectief - op publiek leiderschap continu in ontwikkeling is.
-
-Zouden jullie de samenwerking aan andere organisaties aanraden?
Onze samenwerking met de onderzoekers van het Leiden Leadership Centre heeft geholpen om een complex begrip als ‘publiek leiderschap’ beter te duiden en hanteerbaar te maken. Hun manier van kijken van buiten naar binnen, de wijze waarop zij een brede doelgroep van zowel leidinggevenden als medewerkers hebben betrokken, en de andere perspectieven die ze hanteren, hebben ons beeld van publiek leiderschap verrijkt. Deze samenwerking heeft dus geleid tot andere manieren van kijken en dat houdt ons scherp.