Boekaankondiging: Tussen Politiek en Publiek

Een robuuste man in werkmanshemd stapt het licht tegemoet. De zwiepende zweep in zijn rechterhand wijst naar drie hoge hoeden - het establishment - die slechts als een verglijdende schaduwen zichtbaar zijn. De man is niet alleen; achter hem loopt een ordentelijke, vastberaden massa onder het banier van het algemeen kiesrecht. De symboliek is duidelijk: het is gedaan met de macht van de notabelen als arbeiders zich verenigen.

Deze prent uit 1914 van tekenaar Albert Hahn is één van de tachtig prenten die is opgenomen in het boek Tussen politiek & publiek. Politieke prenten uit een opstandige tijd, 1880-1919 van historica Marij Leenders (RU) en kunsthistorica Eveline Koolhaas-Grosfeld. In het boek, dat op 24 april in besloten setting wordt aangeboden aan Tweede Kamervoorzitter Khadija Arib, laten de auteurs aan de hand van een selectie van de spotprenten zien hoe de tekenaars de politiek populariseerden en zo bijdroegen aan de emancipatie van nieuwe politieke groeperingen als arbeiders, confessionelen en vrouwen aan het einde van de negentiende eeuw. Het liberale bolwerk werd opengebroken, het speelveld en ook de politieke spelregels veranderden.

De prenten waren ieder afzonderlijk krachtige communicatiemiddelen. Samen vormen ze nu een belangrijk bronnencorpus. Enerzijds omdat tekenaars als Hahn, Pieter Josselin de Jong en Johan Braakensiek bijdroegen aan de opinievorming, educatie en mobilisatie van het (deels analfabete) volk door het parlement in beeld te brengen en zo - vaak met een dikke knipoog - te laten zien hoe politiek werkte. Anderzijds zijn ze interessant omdat zij het volk zelf lieten zien, als publiek of massa die streed voor zijn rechten. Met behulp van metaforen en hyperbolen, zoals absurd grote hoofden, verbeeldden de kunstenaars zowel politiek als massa in een tijd waarin het politieke systeem flink onder druk kwam te staan. De ‘slachtoffers’ van de satire beklaagden zich nooit, want een politicus telde pas echt mee als hij getekend was.

Het idee voor dit boek is ontstaan bij het maken van de bundel over de eerste ‘parlementsfotograaf’ Erich Salomon (1886-1944).* Om zijn werk goed te kunnen plaatsen onderzocht Marij Leenders, toen nog werkzaam bij het Centrum voor Parlementaire Geschiedenis, het werk van zijn voorgangers als ‘verbeelders’ van het parlement. Met name de tekeningen van Josselin de Jong trokken haar aandacht. In dezelfde periode was kunsthistorica Eveline Koolhaas-Grosfeld als beeldredacteur betrokken bij de totstandkoming van het gedenkboek In dit Huis. 200 jaar Tweede Kamer, waarin ook prenten van Josselin zijn opgenomen. Hun gedeelde enthousiasme voor de negentiende eeuwse spotprenten leidde tot dit boek.

Tussen politiek & publiek

Politieke prenten uit een opstandige tijd, 1880-1919

isbn 978 946319 166 1

prijs € 24,99

Het boek is hier te bestellen: https://www.scriptumart.nl/boekenkast/details/7288.html

• * 

  Marij Leenders en Andreas Biefang, Erich Salomon & het ideale parlement (Boom uitgevers Amsterdam 2014)