Troonrede 1973 (volledige tekst)

Leden van de Staten-Generaal,

Gaarne maak ik gebruik van de mogelijkheid om ook hier mijn dankbaarheid uit te spreken voor de warme genegenheid die ik uit alle delen van het Koninkrijk heb mogen ondervinden bij de viering van mijn zilveren jubileum.

Veel van de verworvenheden van de afgelopen 25 jaar is thans onderwerp van discussie en herbezinning. Onze voorspoed kan niet verhullen dat in onze maatschappij gevoelens van verontrusting, bedreiging en vervreemding toenemen. 

De aandacht richt zich op wat in de ontwikkeling achterbleef: het inhoud geven aan de gelijkwaardigheid van alle leden van de samenleving, het vergroten van de mogelijkheid om eigen verantwoordelijkheid te dragen en het zorgvuldig beheren van de natuur en haar hulpbronnen.

Nog onlangs, bij zijn optreden, heeft het nieuwe kabinet de uitgangspunten en doelstellingen van zijn beleid voor U uiteengezet. Thans valt de nadruk op de maatregelen waarmede het deze doeleinden wil bereiken.

De begroting geeft een eerste aanzet tot de door het kabinet gewenste structurele veranderingen in onze maatschappij. In het uitgavenbeleid zijn andere prioriteiten gesteld en is ruimte gemaakt voor nieuwe activiteiten. In het dekkingsplan komt de beoogde verkleining van inkomensverschillen tot uitdrukking.

De uitgaven voor welzijnsvoorzieningen worden meer dan evenredig verhoogd. De uitkeringsnorm van de Algemene Bijstandswet zal met ingang van 1 juli 1974 worden gebracht op het netto-bedrag van het dan geldende wettelijk minimumloon.

Met de geleidelijke herziening van het jeugdbeschermingsrecht wordt een begin gemaakt. Een wetsontwerp tot herziening van het strafstelsel staat op stapel. Daarmee wordt beoogd de toepassing van vrijheidsstraffen nog verder te verminderen.

Van de rechtspraak wordt verwacht dat zij zekerheid biedt, maar de ontwikkelingen in de samenleving toch op creatieve wijze beantwoordt; dat zij dicht bij de mensen staat maar toch haar onafhankelijkheid bewaart. Deze taak wordt steeds zwaarder. Een algehele herziening van de rechterlijke organisatie zal door een binnenkort in te stellen staatscommissie worden voorbereid.

Een beleid gericht op welzijn en op een actieve deelneming aan het maatschappelijk leven vereist vernieuwing van onze onderwijsvoorzieningen. Een plan daartoe zal U nog dit najaar worden voorgelegd. Binnenkort zal een aantal scholen worden uitgenodigd om proeven te nemen met een nieuwe basisschool en met een middenschool. 

Op 1 augustus 1974 wordt de leerplicht voor werkende jongeren uitgebreid met een tweede dag voor 15jarigen; de leerlingenschaal bij het kleuteronderwijs wordt verlaagd van 36 tot 34 en bij het lager onderwijs van 36 tot 33.

De regering zal een spoedige behandeling van het wetsontwerp inzake de herstructurering van het wetenschappelijk onderwijs bevorderen.

Binnenkort zult U voorstellen voor een nieuw stelsel van studiefinanciering ontvangen. Nog dit najaar zullen betrokkenen gelegenheid krijgen zich uit te spreken over een nieuwe opzet van het wetenschapsbeleid.

Over de gewenste structuur van de gezondheidszorg wil de regering overleg met U plegen aan de hand van een nota ter voorbereiding van een wet gezondheidsvoorzieningen. Om deze voorzieningen voor ieder in gelijke mate toegankelijk te maken worden voorbereidingen getroffen voor de totstandkoming van een volksverzekering tegen ziektekosten.

Voor de taak die de regering zich stelt bij de woningbouw in de jaren 1974-1976, heeft zij onlangs een programmer bekend gemaakt. Dit programma dat mede gericht is op een evenwichtige ontwikkeling van de werkgelegenheid, legt sterk de nadruk op het behoud van het karakter van de steden en op de verbetering van woningen en woonomgeving in oude wijken.

Wetsontwerpen tot invoering van de gebruikswaarde als basis voor de waardebepaling bij onteigening en tot regeling van een voorkeursrecht bij verkoop van onroerend goed zullen U dit zittingsjaar bereiken.

Het ontwerp van wet op de gewesten zal vervangen worden door een nieuw ontwerp dat de verantwoordelijkheid voor de gewestvorming primair legt bij de rijksoverheid.

De aangekondigde oriënteringsnota over de hoofdlijnen van het ruimtelijk beleid zal ook conclusies bevatten ten aanzien van de nieuwste gegevens over de bevolkingsgroei. 

De regering beschouwt vermindering van de behoefte aan verkeer en vervoer van personen en goederen mede als doeistelling van dit beleid. Ter bevordering van de verkeersveiligheid zal op de autosnelwegen een minimumsnelheid worden ingevoerd. Voor de andere wegen zullen maximumsnelheden gaan gelden.

De regering zal binnenkort een wetsontwerp indienen dat de verplichting tot storting van een waarborgsom bij de aankoop van een nieuwe auto regelt. De waarborgsom zal worden terugbetaald bij de inlevering van de auto.

Ter bestrijding van de milieuvervuiling zullen in 1974 nadere wettelijke maatregelen worden voorgesteld. In bijzondere gevallen kunnen extra bijdragen worden gegeven aan industrieën die zelf maatregelen tegen luchtverontreiniging willen nemen. 

Onderzoek zal worden gestimuleerd naar schonere produktieprocessen en naar de ontwikkeling van systemen voor het opnieuw gebruiken van grond- en hulpstoffen. Inspraak en beroepsmogelijkheid bij de vaststelling van milieuvoorschriften worden verbeterd. 

De regering onderzoekt de mogelijkheden om energieverspilling tegen te gaan, onder meer door een andere opbouw van de prijzen van energie en van de tarieven van de motorrijtuigenbelasting. Zij ziet de invoering van de selectieve investeringsregeling als een begin van de toetsing van investeringen op hun betekenis voor de maatschappij als geheel.

De regering beschouwt de strijd tegen de werkloosheid en de inflatie als een van haar voornaamste taken. Hierbij wil zij tevens de vermindering van ongelijkheid bevorderen. Met het bedrijfsleven wordt overlegd welke bijdrage van die kant, in samenhang met het beleid van de overheid, aan het terugdringen van de inflatie kan worden geleverd. Het beleidsplan voor 1974 bevat daartoe tal van aanknopingspunten.

Om voor het anti-inflatiebeleid zo gunstig mogelijke voorwaarden te scheppen heeft de regering besloten tot opwaardering van de gulden en afkondiging van een daarbij aansluitende prijsmaatregel. 

Met het bedrijfsleven wordt dezer dagen overleg gepleegd over verdere maatregelen om de met de revaluatie beoogde vermindering van de prijsstijging, en ook prijsverlagingen, te bewerkstelligen. Om een onevenredige inkomensderving in de landbouw als gevolg van de revaluatie te voorkomen, zal een tijdelijke compensatie worden verstrekt in het kader van de teruggave van de omzetbelasting. 

Ter bevordering van de werkgelegenheid zal de investeringsaftrek voor bedrijfsgebouwen tijdelijk worden hersteld en zal een nieuw werkgelegenheidsprogram in uitvoering worden genomen. Hierbij zullen tot 750 miljoen gulden verplichtingen worden aangegaan; tempo van uitvoering en omvang worden aan de conjuncturele ontwikkeling aangepast.

De hoogte van inkomsten en uitgaven voor 1974 is afgestemd op het bereiken van het noodzakelijke evenwicht tussen middelen en bestedingen. Mede in dit licht is een bijstelling van het begrotingstekort verantwoord geacht.

Bij de keuze van de voor te stellen belastingmaatregelen zijn rechtstreeks prijsverhogende effecten waar mogelijk vermeden. Zo blijft een verhoging van de BTW achterwege.

Mede gezien de ontwikkeling van de prijzen in het buitenland worden de accijnzen op benzine en dieselolie verhoogd; ook een aanpassing van de aardgasprijzen bleek noodzakelijk.

Het tarief van de vermogensbelasting wordt op 8 promille gebracht en 20 opcenten worden gelegd op de tarieven van de successierechten, met uitzondering van verkrijging in de rechte lijn. 

De studie inzake de invoering van een vermogenswinstbelasting zal naar verwachting midden 1974 zijn voltooid.

De inflatie-correctie bij de loon- en inkomstenbelasting wordt niet toegepast. Om de verzwaring van de belastingdruk op lagere inkomens zo beperkt mogelijk te houden worden de belastingvrije bedragen met 5 procent verhoogd. 

Er is naar gestreefd dat per tariefgroep een ieder zoveel mogelijk voor een gelijk bedrag daarvan profiteert. Voor bepaalde groepen belastingplichtigen, zoals alleenstaanden met kinderen, worden knelpunten in de opbouw van het tarief weggenomen. Het deel van de kosten van zakenauto's dat aan het privé-gebruik wordt toegerekend, wordt verhoogd.

De regering heeft voorshands afgezien van een vermindering van de aftrekbaarheid voor de inkomstenbelasting van de rente van schulden, dit in afwachting van de resultaten van de studie die in de regeringsverklaring is aangekondigd. Wel wordt de fiscale huurwaarde voor eigen woningen verhoogd, behalve voor de goedkope woningen. 

De regering heeft een open oog voor de problemen van de zelfstandige ondernemer in midden- en kleinbedrijf, landbouw en visserij. Met ingang van 1 januari a.s. zal de mogelijkheid tot vorming van een fiscale oudedagsreserve zodanig worden uitgebreid dat met name de kleinere zelfstandigen daarvan kunnen profiteren. Voor de vrouw die in de onderneming van haar man meewerkt, zal de belastingregeling gunstiger worden, vooral wanneer de winst laag is.

De regering zal wettelijke regelingen uitwerken om de inkomsten uit commissariaten te beperken.

Zij acht maatregelen gewenst om de inkomensontwikkeling in de vrije beroepen te beïnvloeden. Zij wenst een grotere openbaarheid van inkomens te bevorderen.

De regering staat positief tegenover pogingen in het bedrijfsleven om te komen tot loonsverhogingen die tenminste voor de helft in voor elk gelijke bedragen worden uitgekeerd en die voorts bijdragen tot verkleining van inkomensverschillen. Zij ziet daarin ook een belangrijke voorwaarde voor het slagen van het anti-inflatiebeleid.

In een nota die U in de loop van het komende jaar zal bereiken, wil de regering wegen aangeven om te komen tot een samenhangend inkomensbeleid dat in beginsel alle inkomensgroepen omvat.

Aan de Sociaal-Economische Raad zal advies worden gevraagd over de structuur en de bevoegdheden van de ondernemingsraden, waarbij ook het oordeel zal worden gevraagd over de mate van zeggenschap van de ondernemingsraden bij fusies van ondernemingen.

De regering zal zich, gelet op de gebeurtenissen die zich onlangs bij de overname van ondernemingen hebben voorgedaan, tot de SER wenden met het verzoek spoedig advies te mogen ontvangen over voorafgaande inhoudelijke toetsing door de overheid van fusies, ter voorbereiding van een wettelijke regeling terzake.

Een wetsontwerp wordt ingediend, waarin de tijdige melding van omvangrijke ontslagen verplicht wordt gesteld. Aan de SER zal advies worden gevraagd over de wenselijkheid van nadere voorzieningen ten behoeve van het bedrijvenwerk van werknemersorganisaties.

De regering heeft besloten tot bevordering van spoedige ratificatie van het Europees Sociaal Handvest met inbegrip van de erkenning van het stakingsrecht, ook voor ambtenaren.

De regering zet zich in voor een meer op het welzijn van de burgers gerichte Europese gemeenschap, die is toegerust met ruime bevoegdheden, die een werkelijk democratische structuur heeft en een open beleid voert, in het bijzonder gericht op de belangen van de derde wereld.

Op de conferentie over veiligheid en samenwerking in Europa en de komende onderhandelingen over wederzijdse en evenwichtige vermindering van strijdkrachten in Centraal Europa streeft de regering naar concrete afspraken over verruiming van contacten tussen de volken van Europa en daadwerkelijke vermindering van de militaire confrontatie. 

In een nota die U in de loop van de zitting zal worden aangeboden, zal met name aandacht worden besteed aan het afremmen van de bewapeningswedloop en het doeibewust verminderen van de rol van kernwapens.

Een actieve dialoog tussen de Verenigde Staten en Europa over bun toekomstige samenwerking acht de regering noodzakelijk. Binnen de NAVO wil zij het overleg stimuleren over de mogelijkheden van ontspanning tussen Oost en West en bevorderen dat overal in het verdragsgebied de mensenrechten worden geëerbiedigd.

Handhaving van alle huidige taken van de Nederlandse krijgsmacht stuit in toenemende mate op financidle moeilijkheden. De regering heeft binnen de NAVO het initiatief genomen om cen betere taakverdeling tussen de lidstaten te bereiken. Voorstellen over omvang en vorm van de Nederlandse defensie in de komende jaren zullen U omstreeks de jaarwisseling in een defensienota worden voorgelegd.

In 1974 wordt een begin gemaakt met humanitaire en ontwikkelingssteun ten behoeve van de bevolking van de koloniale gebieden in Afrika. Deze steun wordt verleend via de bevrijdingsbewegingen, bij voorkeur door tussenkomst van internationale organisaties.

Het bedrag voor ontwikkelingssamenwerking is in de begroting die U heden wordt aangeboden met 20% verhoogd. De doelstelling van de regering om in 1976 1 1/2 % van het nationale inkomen voor ontwikkelingssamenwerking te bestemmen zal tot uitdrukking worden gebracht in een voortschrijdend meerjarenplan dat U binnen enkele maanden zal bereiken.

De regering verwacht in het komende jaar, aan de hand van het advies van de Koninkrijkscommissie, met de regeringen van Suriname en de Nederlandse Antillen in overleg te kunnen treden over de wijze en het tijdstip waarop deze landen soevereiniteit zullen verkrijgen. De ontwikkelingssteun aan deze landen is gericht op de bevordering van economische, sociale en culturele zelfstandigheid.

Leden van de Staten-Generaal,

De regering heeft voor ogen het omlaag schroeven van de inflatie, het terugdringen van de werkloosheid, het verminderen van bestaande ongelijkheid en achterstand. Om dat te bereiken zijn ingrijpende maatregelen nodig. Zij stelt die maatregelen voor in de overtuiging, dat waar offers worden gevraagd, ook bet uitzicht wordt geboden op een samenleving, waarin de mensen zich meer thuis zullen kunnen voelen.

De regering vertrouwt erop dat haar voorstellen U aanleiding zullen geven tot levendige discussies, waarbij de burgers zich betrokken weten. Een intensief overleg tussen regering en Staten-Generaal zal veel van ons allen vergen.

Met het uitspreken van de hoop dat wij daartoe de kracht zullen ontvangen, verklaar ik deze zitting van de Staten-Generaal geopend.

18 september 1973