Denken over politiek (4): Marx

Mensen mailen mij vaak dat de politiek meer regels moet stellen: wetten en normen, straffen en boetes. Bijna net zo vaak mailen mensen dat ze doodziek worden van al die regeltjes. Volgens mij willen mensen graag veel regels voor anderen, maar liefst zo weinig mogelijk voor zichzelf. ‘Zo is de mens’, zult u misschien zeggen: ‘Dat is de moraal’. Maar waar komt die moraal dan vandaan? Volgens Karl Marx is de publieke moraal erg afhankelijk van de organisatie van de economie: ook de markt heeft een moraal.

Markwerking doet een beroep op het individu. Het bevordert concurrentie en gaat voor winst op de korte termijn. In zo’n situatie ben je minder geneigd tot samenwerken en heb je minder oog voor de toekomst. Politici wilden ons land de afgelopen decennia besturen als een commercieel bedrijf en hebben steeds meer marktwerking ingevoerd. Ook in de publieke sector, in energie, OV, sociale woningbouw, onderwijs en zorg.

Daarmee hebben zij ook een bepaalde publieke moraal bevorderd. Zouden we de economie ook zo kunnen organiseren dat we sociaal en duurzaam gedrag bevorderen? Misschien kunnen we asociaal en onverantwoord gedrag in ieder geval beperken.

Zoals het gedrag van bankiers die zichzelf verrijken ten koste van de samenleving. We hebben vele miljarden betaald om banken te redden of over te nemen, zoals ABN AMRO. Die maakt nu weer winst en daarom zouden we die bank moeten verkopen. Maar waarom moeten we ABN AMRO opnieuw in handen geven van de oude bankiers?

Waarom maken we niet een publieke spaarbank, waar we een eerlijke hypotheek kunnen krijgen en ons spaargeld veilig is? Dan hoeven we geen regels meer te stellen voor mensen die zich toch niet aan afspraken willen houden, maar kunnen we bankiers aanstellen die zich wel willen gedragen.

Deze column verscheen eerder op The Post Online.