Litouwen wil kerncentrale niet sluiten

Energieveiligheid is een allesbepalend thema voor de parlementsverkiezingen in Litouwen, deze zondag. De Litouwers gaan niet alleen naar de stembus om een nieuwe regering te kiezen, maar ook om zich uit te spreken over de sluiting van 's lands kerncentrale. De EU eist sluiting van de kerncentrale om veiligheidsredenen. Maar Litouwse politici vrezen straks te afhankelijk te worden Russische energie.

De promotiefilm in het informatiecentrum van de kerncentrale Ignalina vertelt wat iedere inwoner van Litouwen de laatste tijd vaak te horen krijgt: de radio, de koelkast en de trolleybus worden allemaal door deze centrale van stroom voorzien. De kerncentrale in het noordoostelijke puntje van Litouwen is goed voor 80% van alle stroomverbruik in Litouwen, en is misschien wel het enige erfstuk uit het sovjet-tijdperk dat door de Litouwers wordt gekoesterd.

Voorwaarde voor toetreding

Maar de reactor is er een van het 'type Tsjernobyl', de Oekraïense centrale die in 1986 een kernramp veroorzaakte. Niet veilig dus, oordeelde de Europese Unie, die sluiting als voorwaarde voor het Litouwse EU-lidmaatschap stelde. De eerste reactor is inmiddels gesloten, de tweede moet eind 2009 buiten bedrijf zijn.

'Dat is een politiek besluit.' zegt directeur Victor Sevaldin in zijn werkkamer met uitzicht op de karakteristieke wit-rood geverfde ventilatiepijpen van de centrale. 'Er is een datum geprikt, maar deze kerncentrale is volkomen veilig en kan probleemloos een paar jaar langer open blijven. Pas in 2012 zijn sommige onderdelen aan vervanging toe.'

De sluiting uitstellen is een noodverband. Uiteindelijk moet op deze plek een nieuwe kerncentrale worden gebouwd. 'Maar zoiets bouw je niet in 2 of 3 jaar', zegt Shevaldin, die ook een financieel argument heeft om de Europese Unie op andere gedachten te brengen: 'Als we de tweede reactor langer openhouden, kunnen we de sluiting zelf bekostigen met de verkoop van stroom.' Nu draait de EU grotendeels voor de kosten op.

Onvoorspelbaar Rusland

Om de EU onder druk te zetten van sluiting af te zien heeft het Litouwse parlement besloten een referendum te houden over de kerncentrale. Volgens mede-initiatiefnemer en parlementariër Gintaras Stepanovicius staat de afspraak met de Europese Unie onder druk vanwege 'dramatische' wijzigingen van omstandigheden, te weten de onvoorspelbaarheid van Rusland. 'Daarom mogen we niet afhankelijk worden van hun energie.'

Litouwen verkeert in een soort elektriciteitsisolement. Een link met het West-Europese elektriciteitsnet laat nog altijd op zich wachten, waardoor volledige afhankelijkheid van Russisch gas en elektra dreigt. Daar hebben de Litouwers slechte ervaringen mee. Sinds een Litouwse olieraffinaderij twee jaar geleden aan een Poolse oliemaatschappij werd verkocht, en niet aan Russische partij, stroomt er geen Russische olie meer door de 'vriendschaps' pijplijn naar Litouwen, wegens 'onderhoudsproblemen.'

Populisme

Anti-Russische sentimenten, ingegeven door de Russische energiepolitiek en de oorlog in Georgië, spelen een belangrijke rol in het verkiezingsdebat. De conservatieve oppositiepartij Thuisland Unie die al jaren harde taal uit in de richting van Moskou, stevent op een grote verkiezingsoverwinning af. Maar eigenlijk is de partij geen voorstander van het referendum. 'Het is populisme, en geen echt debat', vindt parlementslid Rasa Jukneviciene.

Toch roepen alle politieke partijen hun kiezers op om tegen de sluiting te stemmen. Onder hen Viktor Uspaskich, een Litouwse augurkenboer van Russische origine, die bij de vorige parlementsverkiezingen in 2004 een monsterzege boekte. Maar financiële schandalen kostten hem zijn ministerschap en veel van zijn populariteit. Vandaag vult het festiviteitenzaaltje in het dorp Taujenai zich maar moeizaam.

'Nu betaalt u 33 cent per kilowatt stroom. Als de kerncentrale dichtgaat, wordt dat misschien wel 70 cent!', rekent de leider van de Arbeiders Partij de zaal voor. 'Maar wat heeft u de afgelopen jaren eigenlijk voor het platteland gedaan?' wil een kritische toehoorder achterin de zaal weten.

Metafoor

De stemming ontdooit pas goed als Uspaskich de bijeenkomst opluistert met gezang. 'Wat als de zon op een dag niet meer zou schijnen en de aarde in een ijsklomp veranderde.' Een profetische metafoor over een land zonder stroom?

Toch zijn veel kiezers sceptisch over het referendum. 'Het maakt weinig uit wat ik stem' zegt Ridas, een inwoner van de hoofdstad Vilnius, terwijl hij het parlementsgebouw fotografeert. 'De sluiting is vastgelegd in het toetredingsverdrag tussen de EU en Litouwen. Daar veranderen wij niets aan.'