Corruptie in Roemenië nader belicht

Nieuwkomer in de EU Bulgarije krijgt straf. De Europese Commissie kondigt woensdag het besluit aan de fondsen voor het land te bevriezen. Vóór de  toetreding in 2007 tot de Europese Unie beloofden Bulgarije en de andere nieuweling Roemenië belangrijke hervormingen in het openbaar bestuur en de rechtspraak. Daar is weinig van terecht gekomen. Roemenië lijkt een strenge straf vooralsnog te ontlopen. Maar er is weinig optimisme in het land. 'Hier is niets veranderd.'

Bij de ingang van het gemeentehuis in Cozma, een dorp in de Roemeense landstreek Transsylvanië, hangen posters met richtlijnen van de Europese Unie. 'Hoe dien je een project in dat kans maakt op EU-subsidie?' Het staat in kleine letters op de posters uitgeschreven, maar in Cozma nam vooralsnog niemand de moeite om het te lezen.

"De dorpelingen zijn niet geïnteresseerd," zegt Minodora Chiorean (25), de rechterhand van de burgemeester. Ze is de enige in Cozma die Engels spreekt. Na haar huwelijk met een orthodoxe priester verhuisde ze van de nabijgelegen stad Târgu Mures naar het dorp. Chiorean: "Voor de orthodoxe kerk teken je als bruid een contract dat je je echtgenoot volgt, waar hij ook naar toe moet."

En zo belandde ze in Cozma - om er de verdeling van EU-projectgelden te coördineren. "Maar de EU leeft niet echt op het platteland."

Corruptie

Op 23 juli publiceert de Europese Commissie een rapport over de voortgang van EU-nieuwkomers Roemenië en Bulgarije. Teleurstelling over slechte besteding van EU-gelden en de aanhoudende corruptie zullen de boventoon voeren, zeggen politiek analisten. In beide landen bleven de beloofde juridische hervormingen uit.

"Hier is niets veranderd," zegt Dan Oltean, een jonge Officier van Justitie in provinciestad Târgu Mures. In de Ierse pub in het stadscentrum zet Oltean luidruchtig een paar pullen bier op tafel. Een diepe zucht. Hij zou wel een sigaret willen, maar hij beheerst zich. "Ik ben gestopt. Ik moet in topconditie blijven om deze baan aan te kunnen."

Twee jaar geleden, bij onze eerste ontmoeting, deelde Oltean met vier collega-officieren een werkhok van twee bij vijf meter in de Curte de Apel, de rechtbank van Târgu Mures. De gaten in de muren had Oltean afgedekt met foto's van Penthouse- en Playboymeisjes. De werkdruk lag hoog. Honderdvijftig zaken de man per jaar. Van de fraude- en corruptiezaken deed Oltean alleen de kleintjes, 'daar waar het om maximaal 150.000 euro gaat'.

Communistische kliek

Oltean en zijn collega's, ambitieuze dertigers, waren produkten van 'wervelwind' Monica Macovei, de minister van Justitie die het Roemeense rechtssysteem zou hervormen. Die eis stelde de Europese Unie aan de vooravond van Roemenië's toetreding op 1 januari 2007. Corruptiebestrijder Macovei wilde met jonge officieren als Oltean de strijd aangaan met de oude communistische kliek in de rechtspraak. Dankzij Macovei gunde de EU Roemenië het voordeel van de twijfel. Maar al een paar maanden na Roemenië's toetreding werd Macovei opzij geschoven door politieke vijanden.

Târgu Mures ontwikkelde zich de laatste jaren op economisch gebied pijlsnel. Langs de uitvalswegen verrezen West-Europese hypermarkten. "Het consumentisme is gearriveerd, maar in het openbaar bestuur en de rechtspraak is hier niets veranderd," zegt Oltean. "Mijn team, dat strijdt tegen corruptie, is gekrompen. Er staan vacatures open, maar er is geen interesse. Jonge juristen gaan liever in Boekarest het bedrijfsleven in. Ze hebben geen zin om zich de complexe Europese wetgeving eigen te maken."

Het EC-rapport zal streng zijn. "En terecht," zegt Smaranda Enache van de Liga Pro Europa in Târgu Mures. "Er is hier nog altijd corruptie op alle niveau's."

Zuiverend effect

Twee jaar geleden waarschuwde Enache dat Roemenië 'nog lang niet klaar was voor toetreding'. Desondanks hoopte ze dat toetreding een politiek zuiverende werking zou hebben. "Die hoop is deels ingelost," zegt ze. "Veel jonge Roemeense ambtenaren die nu tijdelijk in Brussel werken, leren daar hoe een democratie in de praktijk werkt. Die bagage nemen ze straks mee naar huis. Maar de aloude bestuurlijke elite in Boekarest trekt zich van Brussel weinig aan. Onder Roemeense politici overheerst het gevoel: we zijn binnen, nu kunnen we ontspannen achterover leunen."

Maatschappelijke organisaties zoals haar eigen Liga hebben volgens Enache gefaald. "Het is ons niet gelukt om de vervanging van oude rechters gedaan te krijgen. Zij vormen het grootste probleem. Ze staan nog in de communistische traditie en schakelen niet gemakkelijk over naar de nieuwe tijd."

Keten van corruptie

Het uitroeien van corruptie noemt Enache een taaie klus: "Corruptie maakt deel uit van ons kleine, alledaagse leven. Onder de communistische dictatuur van Ceausescu raakten we eraan gewend. Om een paspoort of abortus te regelen moest je eerst onderdeel worden van de keten van corruptie."

Die mentaliteit is volgens haar grotendeels onveranderd. "Ex-ministers hebben zich de laatste jaren verrijkt, en niemand stelde de juiste vragen. Hoe kun je het de kleine ambtenaar dan kwalijk nemen als hij zich laat omkopen?"

Slecht voorbeeld

Als Roemenië nu geen haast gaat maken met de politieke en juridische hervormingen, wordt het land een groot probleem voor de EU, zegt Enache. "Roemenië wordt een slecht voorbeeld voor andere landen op de Balkan die nog moeten integreren in de Europese Unie. De verleiding voor een Kroaat, Albanees of Macedoniër is groot om te denken: 'Kijk naar Roemenië! Je kan kennelijk EU-lid worden zónder je land op de schop te nemen."

In de namiddag haalt Minodora Chiorean haar bureau in Cozma leeg en gaat op huis aan. Ze is net moeder geworden. "Nu Roemenië lid is kan het land aanspraak maken op miljarden euro's vanuit Brussel," zegt ze. Een paar miljoen daarvan zouden toch naar Cozma moeten kunnen vloeien? Chiorean: "Maar dan moet je zélf het initiatief nemen en een project indienen, en dat is voor de mensen hier veel te ingewikkeld. Ze leven met een varken, een paar kippen en de moestuin. Dat is al ingewikkeld genoeg."