Albanië tekent het 'protocol van toetreding' met de NAVO
Auteur: Tijn Sadée
Albanië tekent woensdag het 'protocol van toetreding' met de NAVO. De NAVO haalt met Albanië 'een land zonder moreel gezag aan boord', zegt de Albanese oud-dissident en schrijver Fatos Lubonja. Hij omschrijft Albanië als een getraumatiseerde, kinderachtige samenleving. "De oude communistische kliek is hier altijd nog de baas."
Fatos Lubonja was 23, net afgestudeerd in de theoretische fysica, toen hij in 1974 werd opgepakt op verdenking van agitatie en propaganda tegen het regime van de communistische leider Enver Hoxha. "Toen jullie in het westen uitbundig de val van de Berlijnse Muur vierden, was ik nog dwangarbeider in een mijn," zegt Lubonja.
Na zijn vrijlating, in 1991, ontpopte hij zich tot kritische publicist en schrijver van romans waarin hij zijn ervaringen in de werkkampen beschreef. Veel gehoor in eigen land vindt hij niet. "De Albanezen worden opnieuw gemanipuleerd, nu met de mythe van snel rijk worden."
Inhoudsopgave van deze pagina:
Zeventien jaar na het het einde van de terreur blikt Lubonja in de Albanese hoofdstad Tirana terug en vooruit. Albanië werkt volop aan zijn euro-atlantische integratie. In 2006 tekende het ruige bergland (3,2 miljoen inwoners; gemiddeld jaarlijks inkomen 300 euro) met de Europese Unie een stabilisatie- en associatieverdrag. Een eerste stap op weg naar toetreding tot de EU.
En tijdens de NAVO-top, afgelopen voorjaar in Boekarest, kreeg Albanië de officiële uitnodiging om toe te treden tot het bondgenootschap. Vandaag tekent Albanië op het Brusselse hoofdkwartier van de NAVO het zogeheten 'protocol van toetreding'. Albanezen zien dat als het einde van hun isolement in een vergeten uithoek in Zuidoost-Europa. Maar tegelijk kampt het land met een imago als doorvoerland voor drugs-, wapen- en mensensmokkelaars. De buitenwereld kijkt met grote zorgen toe hoe de clan rond premier Sali Berisha, een oudgediende van dictator Hoxha, nog altijd de macht naar zich toe trekt.
Na de omwentelingen in 1991 kwamen ruim 200.000 politieke gevangenen vrij. Niemand in het huidige Albanië kijkt nog naar ze om. De Albanezen zijn te druk met overleven in de economische chaos die ontstond na de val van het communistische systeem. Wat voor land haalt de NAVO met Albanië eigenlijk aan boord? Schrijver Lubonja, die zelf van 1974 tot 1991 in werkkampen verbleef, spreekt van 'een kinderachtige, getraumatiseerde samenleving, een land zonder geheugen, zonder moreel gezag.'
"Toen de Democratische Partij werd opgericht - die zogenaamd anti-communistische partij - waren de meeste politieke leiders communisten", zegt Lubonja. "Ze hebben geen enkele binding met democratie en ons verleden. Ze waren grotendeels zelf verantwoordelijk voor hetgeen in het verleden is gebeurd."
Een samenleving die niet bereid is om af te rekenen met zijn verleden, heeft geen toekomst, zegt Lubonja. "Tijd om de trauma's te verwerken is er niet. De regering geeft er geen prioriteit aan." Onder Hoxha's terreur - volgens Lubonja één van de ergste communistische dictaturen die Europa heeft gekend - waren de methodes huiveringwekkend. Werd een familieoudste verdacht van sabotage, dan werden zelfs neven tot in de tweede lijn gestraft, ofwel: gedeporteerd naar een onherbergzaam oord, gedoemd tot levenslang werken in de mijnen, en uitgesloten van enige vorm van onderwijs.
In het geval van Lubonja begon de nachtmerrie met de arrestatie van zijn vader. Lubonja senior was onder de communisten lange tijd hoofd van de nationale radio en televisie, tot hij plots in ongenade viel tijdens een campagne tegen 'liberale elementen'. Hij verdween achter de tralies. Ook zoon Fatos moest er aan geloven.
De politie vond kritische dagboeken die de jonge Fatos bijhield. "Van de zeventien jaar in gevangenschap, bracht ik twintig maanden door in de isoleercel." Op een zeldzame tentoonstelling over de 'communistische genocide', in een museum in het centrum van Tirana, staat Lubonja oog in oog met de sporen uit het verleden. In de hoek van de grote museumzaal is een doorsnee-isoleercel nagebouwd. "Zo zag mijn cel er ongeveer uit." De gevangenen werden gedwongen helmen te dragen en waren geketend, om te voorkomen dat zij zelfmoord zouden plegen
De NAVO, waartoe Albanië nu toetreedt, ziet het land als een strategische partner op de Balkan. De noodzakelijke sociale, politieke, en economische hervormingen ziet de NAVO als binnenlandse aangelegenheden waaraan Albanië op eigen kracht moet werken. Maar de Europese Unie, waartoe Albanië ook toenadering zoekt, is strenger.
Al jaren kijkt de EU zorgelijk toe hoe de Democratische Partij van Berisha en zijn aartsvijanden, de socialisten, verwikkeld zijn in een destructieve machtsstrijd die doet denken aan middeleeuwse clan-twisten. Westerse investeerders, waar het land om zit te springen, lopen met een grote boog om Albanië heen. Te risicovol. Zelfs McDonalds opende er tot op heden geen vestiging.
In het huidige Albanië zijn de ex-communisten de nieuwe koningen, zegt Lubonja. "Ze hebben onderling de politieke, financiële en mediamacht verdeeld. Het is een nieuwe nomenklatura, maar ditmaal zonder de gevangenissen."
Een paar jaar na zijn vrijlating sprak Lubonja op een congres met een Nederlandse psychiater die ruime ervaring had met de trauma's waardoor joodse kampslachtoffers worden gekweld. "De psychiater waarschuwde me dat het normaal is dat een trauma zich pas 15 jaar na de verschrikkingen openbaart. Dat moment is voor mij nu aangebroken."
