Commissaris van de Koning(in)

Net als de gedeputeerden kan de commissaris van de Koning bepaalde taken in portefeuille krijgen en legt hij of zij verantwoording af aan de Provinciale Staten. Per provincie kunnen de taken die de commissaris als lid van de Gedeputeerde Staten heeft verschillen. Dat is afhankelijk van de samenstelling van de Gedeputeerde Staten.

De taken en bevoegdheden van de commissaris van de Koning zijn op te delen in twee categorieën: provinciale taken en Rijkstaken. De commissaris bevordert de eenheid van het beleid van gedeputeerde staten.

Ook ziet de commissaris toe op de kwaliteit van het beleids- en besluitvormingsproces in de provincie. Zo houdt de commissaris de bestuurlijke integriteit van de provincie en haar gemeentes in de gaten. De commissaris waarborgt het ordelijke verloop van de benoeming van burgemeesters en adviseert waar nodig de betreffende gemeenteraad over de benoeming. Daarnaast zorgt deze dat de behandeling van bezwaarschriften en klachten over de benoeming goed verloopt.

Tot de zogenoemde Rijkstaken van de commissaris van de Koning behoren onder andere het bevorderen van de samenwerking tussen verschillende instellingen en organisaties binnen de provincie. Vanuit de functie van vertegenwoordiger van de Nederlandse regering bezoekt de commissaris regelmatig verschillende gemeenten in de betreffende provincie. Ook adviseert de commissaris de regering over beleid ten aanzien van een provincie.

Tot slot heeft de commissaris een aantal taken van meer ceremoniële aard. Wanneer er leden van het Koninklijk Huis de provincie bezoeken, begeleidt de commissaris van de Koning deze bezoeken.

Jaarlijks brengt de commissaris een burgerjaarverslag uit aan Provinciale Staten. Hiermee legt de commissaris als voorzitter van het college van Gedeputeerden verantwoording af over het bestuur van de provincie.

De taken en bevoegdheden van de commissaris van de Koning staan in de Provinciewet en zijn verder vastgelegd in de Ambtsinstructie van de commissaris van de Koning. De benoeming van de commissaris van de Koning is grondwettelijk verankerd in artikel 131.

Wanneer er een vacature is voor een commissaris van de Koning stellen de Provinciale Staten van de provincie een profielschets op voor de nieuwe commissaris.

Daarna wordt de vacature gepubliceerd in de Staatscourant en daarmee opengesteld voor sollicitatie. Geïnteresseerden sturen hun sollicitatie naar de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. De minister maakt een voorselectie en legt deze voor aan de vertrouwenscommissie.

In deze vertrouwenscommissie zitten leden van de Provinciale Staten. Deze commissie voert de gesprekken met de kandidaten en rapporteert hierover naar de overige leden van de Provinciale Staten. De vertrouwenscommissie draagt twee kandidaten voor die het meest geschikt worden bevonden.

De Provinciale Staten beslissen over deze voordracht en bevelen vervolgens twee kandidaten aan. Dit hoeven dus niet de twee aangedragen kandidaten van de vertrouwenscommissie te zijn. In bijzondere gevallen, welke bepaald worden door de minister, wordt er slechts één kandidaat aanbevolen. De aanbeveling(en) worden doorgestuurd naar de minister van Binnenlandse Zaken.

In de meeste gevallen volgt de minister de aanbevelingen op en is er één kandidaat die als favoriet geldt. De minister draagt deze kandidaat dan voor benoeming bij de Koning voor.

Bij Koninklijk Besluit wordt een commissaris van de Koning voor een periode van 6 jaar benoemd. Daarna kan de commissaris voor nog eens 6 jaar herbenoemd worden.

Alleen de regering kan de commissaris van de Koning ontslaan.

Al in de Bataafse Staatsregeling van 1798 wordt er gesproken over een commissaris die binnen ieder departement de regering dient te vertegenwoordigen. Dit is uitgegroeid tot de functie van Provinciaal Gouverneur zoals de commissaris van de Koning tot 1850 heette. In Limburg wordt deze titel nog steeds informeel gehanteerd omdat dit gebruikelijk was in het hertogdom Limburg, de voorloper van de provincie Limburg.

Tijdens de Duitse bezetting (1940-1945) werden de commissarissen van de Koningin 'hernoemd' in commissarissen der Provincie. Vrijwel alle commissarissen werden ontslagen en veeral vervangen NSB'ers.

Tot de midden jaren '80 was het gebruikelijk om te verwijzen naar de 'commissarissen der Koningin'. Dit raakte naar verloop van tijd in onbruik en tegenwoordig spreekt men sinds het aantreden van Koning Willem-Alexander van commissaris van de Koning.