Sociaal-Democratische Partij (SDP)

De SDP zag de onderdrukking van de arbeidende klasse als een gevolg van het kapitalisme. Alleen een ander politiek-maatschappelijk bestel kon daarin verbetering brengen. Dat nieuwe bestel moest via revolutionaire weg tot stand komen. Versterking van het klassenbewustzijn van de arbeiders en klassenstrijd waren daar voorwaarden voor.

Als strijdpunten werden onder meer genoemd

• - 

  vervanging van het koningschap door een republiek
• - 

  afschaffing van de Eerste Kamer
• - 

  evenredige vertegenwoordiging en invoering volksreferendum
• - 

  gelijke rechten voor mannen en vrouwen
• - 

  volledige vrijheid van meningsuiting, stakingsrecht en actierecht
• - 

  betere arbeidswetgeving (regeling arbeidsduur, verbod kinderarbeid)
• - 

  kosteloze verzekering tegen ziekte, ouderdom, invaliditeit en werkloosheid
• - 

  verplicht neutraal openbaar onderwijs
• - 

  vervanging van het leger door algemene volksbewapening
• - 

  nationalisatie van nutsbedrijven, gezondheidszorg
• - 

  progressieve belasting en staatserfrecht

In 1907 richtte de onderwijzer J.C. Ceton en de journalist D. Wijnkoop het blad 'De Tribune' op, waarin felle kritiek werd geuit op de gematigde koers van de SDAP en op de partijleiding. Op een buitengewoon congres in Deventer in 1909 eiste de SDAP-fractie van de 'Tribunisten' dat zij hun activiteiten zouden staken, op straffe van royement. Toen zij weigerden, werden ze uit de SDAP gezet. Vervolgens gingen zij over tot oprichting van de SDP. Het blad 'De Tribune' bleef bestaan als partijblad.

De SDP bestreed de SDAP met enorme felheid. In 1917 was zij één van de weinige partijen die zich in enkele districten (o.a. in Amsterdam) mengde in de verkiezingsstrijd over de nieuwe Grondwet. Alle in de Kamer vertegenwoordigde partijen hadden in 1917 na het compromis over kiesrechtuitbreiding en gelijkstelling van openbaar en bijzonder onderwijs afgesproken af te zien van een verkiezingsstrijd ('laat zitten wat zit').

De SDP-kandidaten wisten echter geen zetel te veroveren. In 1918 kreeg de SDP wel twee afgevaardigden in de Kamer.

In november 1918, na de succesvolle Russische Revolutie, werd de naam veranderd in Communistische Partij Holland, om daarmee beter aan te sluiten bij de Communistische Internationale, de overkoepelende organisatie van alle communistische partijen.

De SDP werd geleid door marxistische intellectuelen, zoals David Wijnkoop, zoon van een opperrabbijn, en dr. W. van Ravesteyn, een letterkundige. Ook de dichter Herman Gorter behoorde tot de leiding van de SDP. Wijnkoop was partijvoorzitter en Ceton partijsecretaris. In 1916 trad ook de dichteres Henriëtte Roland Holst toe tot de SDP.

De SDP had vooral aanhang in de grote steden, met name in Amsterdam en Rotterdam. Zij profiteerde uiteraard relatief veel de invoering van het algemeen (mannen)kiesrecht, omdat zij vooral aanhang had onder de armste bevolkingsgroepen (het proletariaat).