Socialistische Partij (SP)

** Bij de verkiezingen van de Eerste Kamer door de leden van de Provinciale Staten in 2007 kreeg de SP twaalf zetels. Korte tijd naar de verkiezing kwam het tot een breuk tussen de SP en Düzgün Yildirim die zijn zetel niet beschikbaar wilde stellen en als eenmansfractie verder ging. De SP moest hierna met elf zetels verder in de Eerste Kamer.

Het socialistische karakter van de partij blijkt onder andere uit het beginselprogramma. De SP streeft ernaar iedereen een echte kans te geven om zijn geluk maximaal na te streven. Kernpunten daarbij zijn het recht op werk, recht op een fatsoenlijk inkomen of een goede sociale uitkering, recht op goed en gratis onderwijs en recht op een goede gezondheidszorg.

Het hoogste orgaan in de SP is de partijraad, die bestaat uit de voorzitters van alle afdelingen en de leden van het partijbestuur. De Partijraad komt gemiddeld zes maal per jaar bijeen. Het partijbestuur heeft de dagelijkse leiding van de vereniging.

Het congres bestaat uit de afgevaardigden van de leden en de leden van het partijbestuur. Het congres vergadert in beginsel tenminste eenmaal per twee jaar en voorts zo vaak als het partijbestuur dit wenselijk acht.

De partij heeft 156 lokale afdelingen.

Oprichting

De SP ontstond in 1971 uit de Kommunistiese Partij Nederland/marxisties-leninisties (KPN/ml). Dit was een afsplitsing van de Kommunistische eenheidsbeweging Nederland/marxisitisch-leninistisch (KEN/ml) die weer ontstaan was door een maoïstische afsplitsing van de CPN. KPN/ml koos op 22 oktober 1972 de makkelijkere naam Socialistiese Partij (SP).

Actiepartij

In de beginjaren was de SP een partij zonder landelijke uitstraling en opvattingen, alles gebeurde lokaal. De partij was weliswaar geregistreerd als landelijke politieke partij maar fungeerde in de praktijk als een "federatie van plaatselijke afdelingen". Bovendien was de partij nauw verbonden met allerlei actiegroepen, zoals 'de Bond van Huurders en Woningzoekenden', 'het Milieu Aktie Centrum' en 'Arbeidersmacht'.

In 1974 nam de partij met succes deel aan de gemeenteraadsverkiezingen. In Nijmegen werden twee zetels gehaald en in Oss drie. Bij de Tweede Kamerverkiezingen van 1977 kreeg de partij echter onvoldoende stemmen voor een zetel. Zij bleef daarom een actiepartij, die een permanente campagne voerde en concrete zaken oppakte zoals verbetering van de gezondheidszorg en het aankaarten van milieuverontreiniging.

Handvest 2000

In 1986 telde de SP zo'n 40 raadsleden. Pogingen om in de Kamer te komen, mislukten nog. In 1987 kwam het landelijke partijcongres voor het eerst sinds 10 jaar weer bijeen en stelde vast dat het hoog tijd was om het "socialisme" een modernere inhoud te gaan geven en daarmee de SP een aantrekkelijk nieuw gezicht, waarin mensen zich kunnen herkennen. Er werd een "minimumprogramma voor een socialistisch Nederland" vastgesteld. Handvest 2000 heet het, met als ondertitel "een maatschappij voor mensen". Het partijcongres stelde doorbraak naar het parlement als voorlopige strategische hoofdtaak.

Doorbraak onder Jan Marijnissen

Om de parlementaire doorbraak daadwerkelijk te bewerkstelligen zette de partijleiding, aangevoerd door Jan Marijnissen, in 1993 een gedurfde stap. In plaats van de kiezer voor te houden om op de SP te stemmen voor hogere lonen en lagere huren, mooie idealen voor een verre toekomst, koos de partij een veel rationeler en radicaler positie: de positie van de tegenpartij. "Stem tegen, stem SP" werd de provocerende slogan.

De doorbraak werd een feit bij de Tweede Kamerverkiezingen van 1994. De partij kreeg was voor het eerst vertegenwoordigd in de Tweede Kamer, met twee zetels. Na de verkiezingen van 1998 kwamen daar nog eens drie zetels bij. Na deze doorbraak werd op het partijcongres van 1 mei 1999 voorrang te geven aan een oude kernactiviteit van de partij: actief zijn op lokaal niveau. Op het congres van 18 december 1999 stelde de partij een nieuw beginselprogramma vast. De SP formuleerde daarin de kernvisie van de partij op de samenleving en gaf de alternatieven van de partij op hoofdlijnen aan.

In de daaropvolgende verkiezingen werd de vertegenwoordiging van de partij zowel op lokaal als nationaal niveau uitgebreid. Na gestage groei bij de verkiezingen van 2002 en 2003 behaalde de SP bij de verkiezingen van 2006 een winst van 16 zetels. Met 25 werd de partij de derde fractie in de Kamer. Na een korte informatieronde bleek regeringsdeelname echter niet haalbaar.

Emile Roemer en Lilian Marijnissen

In juni 2008 trad Jan Marijnissen om gezondheidsredenen terug als fractievoorzitter en partijleider. Hij bleef wel partijvoorzitter. Zijn opvolger Agnes Kant, bij het afscheid van Marijnissen de enige kandidaat voor het leiderschap, houdt het vol tot de dag na de gemeenteraadsverkiezingen in maart 2010. Vanwege de voor de SP tegenvallende resultaten besloot Kant af te treden en de fractieleden kozen een dag later Kamerlid Emile Roemer als nieuwe fractievoorzitter.

Bij de Tweede Kamerverkiezingen van juni 2010 en de Provinciale Statenverkiezingen van maart 2011 boekte de SP minder goede resultaten dan onder Marijnissen. Roemer kreeg echter van binnen en buiten zijn partij complimenten om de manier waarop hij zich als relatieve nieuwkomer staande wist te houden en het verlies van de SP wist te beperken. Bij de Tweede Kamerverkiezingen van 12 september 2012 haalde de SP, eveneens als in 2010, vijftien zetels.

Onder Roemer werd zorg een van de speerpunten van de SP. Zo presenteerde de partij een plan voor de invoering van een nationaal zorgfonds. Bij de verkiezingen van 2017 verloor de partij één zetel. Ze wist daarmee niet te profiteren van het recordverlies van de PvdA. In december 2017 kondigde Roemer zijn aftreden aan. Hij werd opgevolgd door Lilian Marijnissen, Tweede Kamerlid en dochter van oud-partijleider Jan Marijnissen. Onder haar leiding haalde de SP bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2021 9 zetels.