Arie Oostlander verdedigt zijn verslag over Turkije voor het EP

Arie OOSTLANDER (EVP/ED, NL)

Verslag over de aanvraag inzake toetreding van Turkije tot de EU

Doc.: A5-0160/2003

Procedure : Niet-wetgevende raadpleging

Debat : 4 juni 2003

Stemming : 5 juni 2003

Debat

De Rapporteur

Arie OOSTLANDER (EVP/ED, NL) zegt dat de deur openstaat, maar de weg moeilijk is. Dat geldt in wezen voor alle kandidaat-lidstaten. Turkije heeft echter andere problemen dan de overige kandidaten. De staat is gebaseerd op een politieke filosofie uit de jaren twintig. Het leger heeft een dominante politieke positie. Culturele minderheden worden onderdrukt en collectieve belangen prevaleren boven de mensenrechten. Het is steeds de vraag of de Unie met de regering spreekt of met de hoge generaals. Er zijn problemen aan de grenzen, met Cyprus, Armenië en eventueel met Irak. Vakverenigingen en religieuze organisaties, ook islamitische, hebben problemen. Als Turkije tot de EU toetreedt, mag het niet uitmaken of iemand in Diyarbakir of in Rotterdam geboren wordt. Oostlander roept de Raad op zich net als het Parlement duidelijk uit te spreken over de toetreding van Turkije. Het land moet weten waar het aan toe is.

Oostlander juicht de nieuwe Turkse grondwet toe. De positie van het leger moet worden teruggebracht. De Unie moet haar steun richten op de politieke criteria. Het moet echt afgelopen zijn met martelen. De terugkeer van vluchtelingen naar hun dorpen moet mogelijk worden, zonder dat zij problemen krijgen met dorpswachters. Helaas heeft de regering haar intentie om het Cyprusconflict op te lossen, niet kunnen verwezenlijken. Hopelijk kan dat alsnog. De rapporteur wijst erop dat hij amendement elf op zijn voorstel aanvaardbaar vindt, als dat tenminste complementair aan de tekst, en niet ter vervanging ervan, wordt gebruikt.

Namens de Raad

Tassos GIANNITSIS herinnert eraan dat Turkije op de top van Helsinki als kandidaat-lid is geaccepteerd. De Commissie kijkt in haar voortgangsverslagen naar de toepassing van de criteria van Kopenhagen. Er is een nieuwe regering aangetreden in het land. Premier Erdogan heeft aangegeven dat hij door wil gaan met de hervormingen. Dit streven wordt gesteund door de Turkse bevolking. Als de EU vaststelt dat Turkije voldoet aan de criteria van Kopenhagen, kunnen de toetredingsonderhandelingen beginnen. Er vinden bijeenkomsten op ministerieel niveau met Turkije plaats om de vorderingen met betrekking tot de politieke criteria te monitoren. De partnerschapsrelatie heeft geleid tot twee jaar van vruchtbare dialoog. Er zijn twee belangrijke elementen waaraan het land moet voldoen: de democratie moet stevig gevestigd zijn en door het parlement aangenomen wetten moeten ook uitgevoerd worden. Aan de politieke criteria doet de Unie niets af. Op mensenrechtengebied is zeker vooruitgang geboekt, de doodstraf is afgeschaft en minderheidstalen mogen nu gedoceerd worden. Er moet echter nog veel gebeuren. Er zijn nog veel beschuldigingen van foltering en willekeurige arrestaties, met name in Oost-Turkije. Er zijn tegenstrijdige rapporten over de toestand in gevangenissen. Er bestaan ook twijfels over het recht van vrije meningsuiting en de positie van minderheden. De zaak Leyla Zana doet twijfelen aan het hervormingsproces.

Ondanks de voorstellen van de VN is de ontmoeting in Den Haag waarbij een oplossing voor het conflict over Cyprus werd gezocht, mislukt. De Raad betreurt dat. Giannitsis roept de Turks-Cypriotische leiders op hun positie te wijzigen. Het Protocol voor de toetreding van Cyprus houdt de mogelijkheid voor een oplossing open. De Grieks-Turkse relaties zijn sinds een jaar sterk verbeterd. Er zijn verschillende akkoorden gesloten. Het vooruitzicht tot toetreding is voor Turkije een belangrijke motivator om de hervormingen door te voeren.

De Commissie

Volgens Günter VERHEUGEN hebben recente ontwikkelingen het belang laten zien dat Turkije heeft voor de stabiliteit in de regio. De Europese Raad heeft een duidelijke road map opgesteld voor het land. De Commissie heeft voorgesteld de financiële steun aan het land te verhogen. Aan democratie, gelijkheid tussen man en vrouw en de positie van minderheden moet nog veel gebeuren. Toch heeft Turkije reeds indrukwekkende hervormingen doorgevoerd. Erdogan wil een nieuwe grondwet en een nieuw hervormingspakket aannemen. Marteling moet tot het verleden gaan behoren.

De evaluatie van de Commissie houdt niet alleen rekening met aangenomen wetten, maar ook met de implementatie ervan. Veel beambten blijken de wetten en regels niet of niet goed uit te voeren. Het is nog niet mogelijk geweest een complete evaluatie te maken. Recente ontwikkelingen stemmen Verheugen ongerust. Hij denkt daarbij aan het proces van Leyla Zana. Een nieuwe veroordeling moet de lijnen van de recente hervormingen volgen. Om Turkije te steunen is een financieel programma aangenomen. Goederen uit Noord-Cyprus moeten gemakkelijker toegang krijgen tot de Unie. De Unie mag geen conflicterende boodschappen afgeven. Er is geen principiële afwijzing van Turkije op religieuze gronden.

Fractiewoordvoerders

Geoffrey VAN ORDEN (EVP/ED, VK) vindt dat de aanvraag van Turkije niet anders moet worden behandeld dan die van andere kandidaat-lidstaten. Het rapport van Oostlander moet de stappen aangeven die nog nodig zijn, maar zeker ook de nadruk leggen op de resultaten die het land heeft geboekt. Dat doet het rapport volstrekt onvoldoende. Het rapport is zelfs nogal onvriendelijk en maakt wel duidelijk, dat Turkije niet welkom is. Wat Cyprus betreft, staat er in het rapport geen oproep aan beide partijen om water bij de wijn te doen. Het rapport geeft het verkeerde signaal af.

Hannes SWOBODA (PES, A) noemt het rapport juist goed uitgebalanceerd. De EVP steunt Oostlander misschien niet, de socialisten doen dat wel. Inderdaad staat de deur open, maar is de weg nog lang. Het kemalisme heeft een positieve en een negatieve kant. De nieuwe regering heeft een nieuwe filosofie. Elementen in het leger beginnen te zien dat democratie de toegang tot Europa is. Tot voor kort ontkende Turkije dat het minderheden had, maar de zaken zijn nu veranderd. Het bekritiseren van Turkije helpt het land juist om de nodige stappen te nemen. Op Cyprus is ook vooruitgang geboekt. Grieks-Cyprioten konden voor het eerst hun huis in bezet gebied zoeken. Zij werden vriendelijk ontvangen door de Turks-Cyprioten. Uiteindelijk zal Cyprus worden herenigd. Positieve kritiek is heel belangrijk om de laatste Muur in Europa te doen vallen.

Bob VAN DEN BOS (ELD, NL) vindt dat Turkije onvoldoende punten heeft gescoord in het Integratiefestival. Het land heeft wel vooruitgang geboekt. Het Oostlander-rapport erkent nu ook dat democratie kan bestaan in een islamitisch land. De Turkse Veiligheidsraad moet worden ontbonden.

Er wordt wel gezegd dat de militairen het land beschermen tegen moslimfundamentalisten. Dat is natuurlijk niet alleen een taak voor het leger, maar vooral voor de politiek. Van den Bos ziet uit naar de nieuwe grondwet, die getoetst zal worden aan de universele mensenrechten. Het afkondigen van nieuwe wetten is onvoldoende, ook de implementatie moet in orde zijn. Ankara moet zich positiever opstellen ten aanzien van Cyprus en een goed nabuurschap nastreven met Armenië. Er is nog een lange weg te gaan voordat Europa ook buiten het Songfestival op Turkije stemt.

Feleknas UCA (EVL/NGL, D) noemt het rapport in nieuwe vorm verbeterd, maar nog steeds niet goed. Er wordt lang en breed over godsdienst gesproken, maar de Koerden, toch twintig miljoen mensen, worden slechts in de marge genoemd. De mensenrechtenactivisten hebben het zeer moeilijk. Over Leyla Zana c.s. had meer gezegd moeten worden. Het Europese Hof voor de rechten van de mens heeft het proces tegen Öcalan incorrect genoemd. Maar dat durft men blijkbaar niet in het rapport te noemen. In het rapport ligt te veel nadruk op de humanistisch-christelijke cultuur. Er wordt nota bene gezegd dat ook de islam de democratie kan aannemen. Alsof de democratie zo diep geworteld is in Europa, zie het kolonialisme en het fascisme. De islam heeft altijd invloed gehad op Europa. Het is wel een verdienste van het verslag dat het de deur voor toetreding openhoudt.

Joost LAGENDIJK (GROENEN/EVA, NL) zegt dat in de parlementaire commissie het onevenwichtige rapport via ingrijpende amendering is omgetoverd tot een uitgebalanceerd rapport. Collega Uca begrijpt nog steeds niet de implicaties van paragraaf drie. Daarin staat dat de joods-christelijke traditie geen belemmering vormt voor de toetreding van een moslimland. Het irriteert Lagendijk dat de EVL/NGL zich steeds voor het karretje van de Armeniërs laat spannen.

Lagendijk kan instemmen met amendement elf als aanvulling op de tekst. In Turkije bestaat een conflict tussen de conservatieven en de hervormers. De conservatieven, die deel uitmaken van het leger, moeten worden bekritiseerd. Behalve kritiek te geven, is het ook nodig de hervormers te ondersteunen. Het is niet zo dat het in Turkije niks was, niks is en nooit iets zal worden. Lagendijk wil dat de hervormingen slagen, dat is goed voor Turkije en voor Europa.

Volgens Bas BELDER (EDD, NL) heeft Oostlander een evenwichtig rapport geschreven. Belder vindt evenals de rapporteur dat Turkije op dit ogenblik de voorwaarden voor het aanknopen van toetredingsonderhandelingen niet vervult. De dominante positie van het leger in de Turkse staat en samenleving, de voortdurende discriminatie van religieuze minderheden, in het bijzonder die van christenen, alsmede het schrijnende Koerdische vraagstuk maken dit onmogelijk.

De overheersende rol van de Turkse strijdkrachten bleek de afgelopen weken zonneklaar uit de mediacampagne over spanningen binnen de legertop tussen hervormingsgezinden en critici van de noodzakelijke EU-route. Brussel ligt vooralsnog buiten het militair-politieke blikveld van Ankara. Ondertussen eist de regerende AKP wel vrijheid van godsdienst op voor moslims in eigen land, maar rept zij volgens Westerse Turkije-experts niet over datzelfde grondrecht voor niet-moslims. Belder roept de Turkse autoriteiten op zich te bekommeren om het Koerdische zuidoosten. Raad en Commissie zouden een algeheel ontwikkelingsplan voor deze sterk achtergebleven regio moeten steunen. Een Turkse handreiking richting Koerdische medeburgers zou weldadig werken.

Overige spreker

Nelly MAES (GROENEN/EVA, B) noemt het erfgoed van Ataturk een dubbelzinnig erfgoed. Een seculiere staat wordt verzekerd door de militairen. Hoe kan de lekenstaat bewaard worden en de democratie gevestigd? Er zijn diepgaande hervormingen nodig. Het land is geen echte democratie. Folteringen behoren tot de dagelijkse praktijk en de Koerden zijn politiek uitgeschakeld. Men wil geen politieke oplossing voor het nationaliteitenvraagstuk en het gevaar van fundamentalisme blijft bestaan. In artikel elf van het rapport wordt gesuggereerd de grondwet aan te pakken. Dat is toch wel een goed idee, onder andere om de positie van de minderheden te verbeteren.

Achtergrondinformatie

Arie OOSTLANDER (EVP/ED, NL), rapporteur voor de buitenlandcommissie inzake de aanvraag van Turkije tot toetreding tot de EU, stelt vast dat op dit moment de voorwaarden voor het aanknopen van toetredingsonderhandelingen met Turkije niet vervuld zijn. Volgens de rapporteur zijn de politieke waarden van de EU voornamelijk gebaseerd op de joods-christelijke en humanistische cultuur van Europa, maar rust er geen monopolie op de universele waarden van democratie, rechtsstaat, de rechten van de mens en minderheidsrechten, noch op de vrijheid van godsdienst en geweten. Deze waarden kunnen zeer wel aanvaard en verdedigd worden door een land waarvan de meerderheid de islam aanhangt. Er bestaan dan ook geen principiële bezwaren tegen het EU-lidmaatschap van Turkije.

Met betrekking tot de politieke criteria, is de commissie buitenlandse zaken van mening dat op termijn het functioneren van de Nationale Veiligheidsraad van Turkije moet worden aangepast zodat de controle van de burgers op de militairen aansluit bij de praktijk in de lidstaten van de EU. De commissie betreurt dat Turkije zeer lang getalmd heeft met het uitvoeren van de besluiten van het Europese Hof van de Mensenrechten. De buitenlandcommissie roept de Turkse en de Europese officieren van Justitie en rechters op ervaringen uit te wisselen teneinde het Turkse rechtssysteem in harmonie te brengen met de gangbare Europese rechtssystemen. De Commissie en de Raad van Europa worden verzocht de in het najaar van 2002 gestarte uitwisselingsprogramma's voort te zetten en met andere trainingen uit te breiden.

Wat de democratie betreft, onderstreept de buitenlandcommissie het belang van een onafhankelijke en competente rechterlijke macht. De commissieleden eisen van de Turkse autoriteiten dat zij krachtige maatregelen nemen om de kwaliteit van het rechtsstelsel en de kwalificaties van de rechters te verbeteren. De rechters dragen een grote verantwoordelijkheid bij de creatie van een nieuwe rechtscultuur ten dienste van de burger door te streven naar een correcte interpretatie en toepassing van de wettelijke voorschriften op elk niveau (plaatselijk, regionaal, nationaal). De leden dringen er bij de Europese Commissie op aan de mogelijkheden te onderzoeken om Turkije toe te laten tot het communautair programma voor de opleiding van rechters "Grotius".

De commissie bekritiseert het besluit van het Turkse Constitutionele Gerechtshof om de HADEP te verbieden en beveelt aan dit besluit te herzien. Volgens de commissie is dit verbod in strijd met het Europees Verdrag voor de rechten van de mens en het EU-Handvest van de grondrechten en vormt het een schending van de elementaire rechten op vrijheid van meningsuiting en vergadering. De commissie is van oordeel dat de vervolging van politieke partijen zoals de HADEP en de DEHAP, waartegen ook een rechtszaak is geopend om de partij te verbieden, strijdig is met de grondbeginselen van de democratie.

Op het gebied van de mensenrechten zijn de leden ernstig bezorgd over berichten dat in hechtenis genomen vrouwen worden blootgesteld aan veelvuldig seksueel geweld en verkrachting gepleegd door staatsveiligheidsagenten. In het bijzonder vrouwen van Koerdische afkomst of vrouwen die politieke opvattingen huldigen die autoriteiten of militairen onwelgevallig zijn, hebben onder dergelijk geweld te lijden. De commissie verlangt de garantie dat de fouillering van vrouwelijke arrestanten alleen door vrouwelijk personeel wordt uitgevoerd, en dat overtredingen gestraft zullen worden. Bovendien dringt de commissie er bij Turkije op aan verdere stappen te doen om met behoud van de territoriale integriteit van het land tegemoet te komen aan de legitieme belangen van de Koerdische bevolking en de leden van andere minderheden in Turkije. Hun participatie aan het politieke leven moet verzekerd worden.

De buitenlandcommissie eist dat de Europese Commissie een vergelijkende studie maakt naar de voorwaarden betreffende godsdienstvrijheid in Turkije en in de lidstaten van de Unie. De commissie dringt er bij de Turkse autoriteiten op aan haar wetten op dit gebied aan te passen aan de bepalingen terzake in de internationale verdragen.

Op het gebied van de Turkse externe betrekkingen betreurt de commissie het mislukken van de Conferentie van Den Haag op 10 maart 2003. De leden roepen de Turks-Cypriotische leiders en de Turkse autoriteiten op om moedige stappen te nemen om een rechtvaardige en duurzame oplossing van het Cypriotische probleem te verwezenlijken op basis van de voorstellen van secretaris-generaal Kofi Annan. Het bereiken van een oplossing is een essentiële voorwaarde voor vooruitgang in de Turkse kandidatuur voor toetreding tot de EU. De commissieleden dringen er bij Turkije op aan zich de status van kandidaat-lidstaat waardig te tonen en zijn troepen uit Noord-Cyprus terug te trekken.