Tijdbalk Indonesische kwestie
Deze tijdbalk geeft een overzicht van de Indonesische kwestie. Deze begint met de capitulatie van Japan op 15 augustus 1945 en eindigt met de soevereiniteitsoverdracht op 27 december 1949 in Batavia en Amsterdam.
jaar |
datum |
gebeurtenis |
---|---|---|
1945 |
15 aug |
capitulatie van Japan |
17 aug |
Soekarno roept de Republik Indonesia uit |
|
16 okt |
Logemann1 in TK: bereidheid tot overleg, maar niet met Soekarno |
|
7 nov |
verklaring Nederlands-Indische regering over Indonesië als zelfstandig deel Koninkrijk |
|
9 nov |
Soekarno wijst de Nederlandse verklaring af |
|
1946 |
10 feb |
radiorede Logemann: erkenning zelfbeschikkingsrecht Indonesië 'binnen niet te lange tijd' (is tien jaar) |
13 mrt |
bespreking Sjahrir-Van Mook onder leiding van sir. Archibald Kerr: opening voor houden conferentie |
|
23-24 apr |
Hoge Veluweconferentie. Onderhandelingen tussen de Nederlandse en (gematigde) Indonesische ministers en delegatieleden: geen resultaat |
|
2 mei |
Nederlandse verklaring: alleen erkenning Republiek als onderdeel federatie |
|
16 mei |
Tweede Kamerverkiezingen2: KVP3 grootste, tegenvallend resultaat PvdA4, CPN5 krijgt tien zetels |
|
3 juli |
kabinet-Beel6 (KVP, PvdA). Beel (KVP) minister-president7 en Drees8 (PvdA) vicepremier. Jonkman9 (PvdA) minister van Overzeese Gebiedsdelen10. |
|
16-22 juli |
Conferentie van Malino: de buitengewesten leggen de grondslag voor een Indonesische federatie |
|
14 sept |
Commissie-Generaal (Schermerhorn11, Van Poll12, De Boer13) als onderhandelingsdelegatie (met Van Mook) naar Indonesië |
|
14 okt |
wapenstilstand |
|
15 nov |
ontwerp-akkoord van Linggadjati |
|
30 nov |
Britse troepen geheel vervangen door Nederlandse (ca. 90.000 militairen) |
|
10 dec |
verklaring en toelichtende nota minister Jonkman9, 'aankleding' van Akkoord van Linggadjati |
|
14 dec |
oprichting Nationaal Comité Handhaving Rijkseenheid |
|
20 dec |
TK aanvaardt 'aangeklede' Akkoord van Linggadjati via motie-Romme/Van der Goes van Naters |
|
1947 |
25 mrt |
overeenkomst van Linggadjati getekend, Republiek tekent maar erkent 'aankleding' niet |
3 juli |
Indonesische premier en onderhandelaar Sjarhir vervangen Sjarifoeddin |
|
10 juli |
verklaring Beel in Tweede Kamer over Indonesië, kabinet eist uitvoering Akkoord van Linggadjati |
|
21 juli |
begin eerste politionele actie |
|
23 en 24 juli |
verklaring Beel en debat in Tweede Kamer; motie van communisten tegen de actie verworpen |
|
1 aug |
Australische resolutie in Veiligheidsraad14 roept op tot bestand |
|
4 aug |
einde politionele actie |
|
17 aug |
Stemmen in ministerraad staken over alsnog doorstoten naar Djocja (kabinetscrisis) |
|
25 aug |
instelling van een Commissie van Goede Diensten door de Veiligheidsraad |
|
23 sep |
verklaring Beel over internationale ontwikkelingen rond Indonesië na de politionele actie |
|
15 nov |
eervol ontslag Schermerhorn en Van Poll, einde Commissie-Generaal |
|
18 dec |
reis van Beel, Jonkman en Drees naar Indonesië (tot 7 januari 1948) |
|
1948 |
13 jan |
verklaring Beel over resultaat ministeriële missie naar Indonesië en over aanstaande wapenstilstand |
17 jan |
wapenstilstand op marineschip "Renville" |
|
29 jan |
gematigd Indonesisch kabinet-Hatta |
|
5 mrt |
Van Vredenburch en Neher onderhandelaars in Indonesië |
|
25 mrt |
TK aanvaardt grondwetsherziening in eerste lezing |
|
26 mei |
EK15 aanvaardt grondwetsherziening in eerste lezing |
|
7 juli |
verkiezingen voor de Tweede Kamer (winst KVP, verlies PvdA, Welter16 gekozen) |
|
7 aug |
aantreden van het kabinet-Drees17/Van Schaik (KVP, PvdA, CHU18, VVD19); Sassen20 (KVP) minister van Overzeese Gebiedsdelen. Beel zal Van Mook vervangen. |
|
19 aug |
TK aanvaardt grondwetsherziening in tweede lezing (76-22 stemmen) |
|
3 sep |
EK aanvaardt grondwetsherziening in tweede lezing (37-11 stemmen): nieuwe rechtsorde in het Koninkrijk wordt mogelijk |
|
4 sep |
Juliana volgt Wilhelmina op als staatshoofd |
|
16 sep |
Beel (naast Neher) gedelegeerde van het opperbestuur in Nederlands-Indië |
|
14 okt |
Van Mook vraagt ontslag als luitenant-Gouverneur-Generaal |
|
3 nov |
Beel, voorstander van een harde lijn, wordt Hoge Vertegenwoordiger van de Kroon (HVK) in Nederlands-Indië |
|
15 nov |
reis van Stikker en Sassen en parlementaire delegatie naar Indonesië, onderhandelingen met Hatta zonder resultaat |
|
18 dec |
tweede politionele actie; gevangenneming republikeinse leiders |
|
20 dec |
verklaring Drees over Indonesië in Tweede Kamer; CPN-motie tegen militaire actie verworpen |
|
1949 |
6 jan |
reis van Drees naar Batavia voor overleg (zonder resultaat) |
13 jan |
indiening wetsvoorstel Bewind Indonesië in Overgangstijd over federale structuur |
|
24 en 28 jan |
resoluties in Veiligheidsraad: afkeuring van het Nederlands optreden. Instelling van de UNCI (Commissie van de Verenigde Naties voor Indonesië) die Federale Interim Regering en soevereiniteitsoverdracht moet voorbereiden. |
|
28 jan |
Plan-Beel voor soevereiniteitsoverdracht met sterke positie federalisten en vorming Unie |
|
11 feb |
Sassen21 vertrekt als minister; opvolger is de gematigder Van Maarseveen22 |
|
16 feb |
Verklaringen in TK van Drees over aftreden Sassen en van Van Maarseveen over plan-Beel. Motie-Schouten van wantrouwen verworpen. |
|
7 mei |
Van Roijen-Roem-verklaringen: opening voor onderhandelingen (Ronde Tafelconferentie), vrijlating van de republikeinse leiders en een staakt-het-vuren |
|
12, 17-18 mei |
verklaring Van Maarseveen over Van Roijen-Roem-verklaringen; Tweede Kamer steunt in meerderheid kabinetsbeleid |
|
2 juni |
Beel vertrekt als HVK |
|
22 juni |
overeenstemming over houden Ronde Tafelconferentie |
|
30 juni |
terugkeer Republikeinse regering in Djocja |
|
3 aug |
afkondiging 'staakt-het-vuren' op 11 augustus op Java en 15 augustus op Sumatra |
|
22 aug |
begin Ronde Tafelconferentie in Den Haag |
|
2 nov |
sluiting RTC |
|
9 dec |
TK aanvaardt soevereniteitsoverdracht (71-29 stemmen) |
|
21 dec |
EK aanvaardt soevereniteitsoverdracht (34-15 stemmen) |
|
27 dec |
soevereiniteitsoverdracht in Amsterdam en Batavia |
Meer over
- 1.Minister van Overzeese Gebiedsdelen in het kabinet-Schermerhorn/Drees die te maken kreeg met het uitroepen van de Republiek Indonesia en de daarop volgende vrijheidsstrijd van de Indonesiërs. Wilde niet met Soekarno onderhandelen vanwege diens banden met de Japanners tijdens de oorlog. Voerde op landgoed 'De Hoge Veluwe' wel besprekingen met andere Indonesiërs over de toekomst van Nederlands-Indië. Was voor de oorlog hoogleraar staatsrecht in Batavia (het latere Djakarta) en behoorde in Nederlands-Indië tot 'de Stuw'-groep van progressieve bestuurders en hoogleraren. Werd daarom in rechtse kringen gewantrouwd. Na zijn ministerschap korte tijd Tweede Kamerlid en daarna wederom hoogleraar, ditmaal in Leiden.
- 2.De eerste naoorlogse Tweede Kamerverkiezingen waren op 17 mei 1946. Het tegenvallende resultaat van de nieuwe PvdA sprong het meest in het oog. Daarnaast was het resultaat van de CPN zeer opmerkelijk. Die partij behaalde tien zetels. De verkiezingen maakten een einde aan het noodparlement, dat na de oorlog was ingesteld uit leden van de Tweede Kamer van voor de oorlog.
- 3.De KVP was een christendemocratische partij, die, hoewel zij voor iedereen openstond, vrijwel uitsluitend aanhang had onder de katholieken. De partij was in 1945 de opvolger van de vooroorlogse RKSP. In 1980 fuseerde zij met ARP en CHU tot het CDA. De KVP had met name in sommige streken (Limburg, Noord-Brabant, delen van Gelderland, Twente) een sterke machtspositie.
- 4.De Partij van de Arbeid (PvdA) is een progressieve, sociaaldemocratische partij. De partij werd opgericht in 1946 als een voortzetting van de vooroorlogse Sociaal-Democratische Arbeiders Partij (SDAP), de Vrijzinnig-Democratische Bond (VDB) en de Christelijk-Democratische Unie (CDU). De PvdA trok samen met GroenLinks op en deed met een gezamenlijke lijst mee aan de Tweede Kamerverkiezingen van 22 november 2023. Frans Timmermans leidt de gezamenlijke fractie in de Tweede Kamer.
- 5.De Communistische Partij van Nederland (CPN) was een communistische partij die na de Tweede Wereldoorlog veertig jaar lang (tot 1986) met een Eerste Kamerfractie en Tweede Kamerfractie vertegenwoordigd was in de Staten-Generaal. Bij de Tweede Kamerverkiezingen in de periode 1946-1986 schommelde het zetelaantal van de CPN tussen de 2 en 10. De partij maakte altijd deel uit van de oppositie. Hoewel de CPN geen eigen jongerenorganisatie kende, was het Algemeen Nederlands Jeugdverbond (ANJV) politiek gezien nauw verbonden aan de CPN.
- 6.Het eerste kabinet-Beel I werd gevormd na de verkiezingen van 1946, de eerste verkiezingen na de oorlog. Het bestond uit ministers van KVP en PvdA, alsmede drie partijloze bewindslieden en was de opvolger van het kabinet-Schermerhorn/Drees. Minister-president Beel was afkomstig uit de KVP. Het kabinet-Beel was het eerste van de rooms-rode kabinetten. Tot 1958 zouden KVP en PvdA blijven samenwerken als regeringspartijen.
- 7.De minister-president, ook wel premier genoemd, is voorzitter van de ministerraad. In die functie coördineert de premier het regeringsbeleid. De minister-president is ook de minister van Algemene Zaken. De huidige minister-president is Dick Schoof.
- 8.'Vadertje Drees'. Eén van de grootste twintigste-eeuwse politici, onder wiens leiding na de Bevrijding zowel de dekolonisatie als de wederopbouw plaatsvonden. Overtuigd sociaaldemocraat, maar wel zeer pragmatisch ingesteld ('niet alles kan, en zeker niet alles tegelijk'). Groeide op in Amsterdam en klom op van stenograaf, SDAP-wethouder van Den Haag en Kamerlid, tot minister en minister-president. Had als wethouder van Den Haag al voor 1940 een goede naam als bestuurder. In de oorlog enige tijd gijzelaar en centrale figuur in het politieke verzet. Bracht in 1947 als minister van Sociale Zaken de Noodwet Ouderdomsvoorziening tot stand, de voorloper van de AOW. Werd zowel daardoor, als door zijn leiderschap en soberheid een populair staatsman, ook buiten zijn eigen kring. Tien jaar premier van brede coalities waarvan PvdA en KVP de kern vormden. Had goede contacten met Beel. Brak in de jaren '70 met zijn partij, de PvdA, uit onvrede over de koers. Sober levende en altijd eenvoudig gebleven man, die een zeer hoge leeftijd bereikte.
- 9.Kenner van Nederlands-Indië die minister van Overzeese Gebiedsdelen was in het kabinet-Beel I en later Eerste Kamervoorzitter. Behoorde in Nederlands-Indië tot de progressieve figuren rond het blad De Stuw. Als minister kreeg hij te maken met de Indonesische vrijheidsstrijd. Probeerde een realistische koers te varen, waarbij gestreefd werd naar overeenstemming met de Republiek Indonesia. Het in het najaar van 1946 gesloten Akkoord van Linggadjati bleek uiteindelijk geen basis voor overeenstemming en in 1947 werd overgegaan tot de eerste politionele actie tegen de Republiek. Na zijn ministerschap was hij lange tijd een gewaardeerde Senaatsvoorzitter. Naar buiten toe formalistisch, maar tevens sociaal voelend en beschikkend over verfijnde humor.
- 10.Dit ministerie was in februari 1945 de nieuwe naam van het ministerie van Koloniën. Vanwege het tijdens de Beztting uitgesproken voornemen om de verhouding met Nederlands-Indië en 'de West' te gaan wijzigen, werd de naam Koloniën niet langer wenselijk gevonden.
- 11.Medeinitiatiefnemer van de Nederlandse Volksbeweging en medeoprichter van de PvdA, die in opdracht van Wilhelmina in 1945 met Drees een kabinet formeerde waarvan hij minister-president werd. Na de verkiezingen van 1946 benoemd tot voorzitter van de Commissie-Generaal voor Nederlands-Indië om met de Indonesiërs te onderhandelen; een functie die hem veel smaad opleverde. Enige jaren Tweede Kamerlid en daarna teruggekeerd in de wetenschap. Als Eerste Kamerlid een gezaghebbend woordvoerder onderwijs en ontwikkelingssamenwerking. Nuchtere Noord-Hollandse boerenzoon die als Delfts geodetisch ingenieur een wereldvermaard geleerde werd door de introductie van fotogrammetrie in de luchtkartering. Was in de jaren dertig actief als voorzitter van 'Eenheid door Democratie'. In de bezettingstijd betrokken bij het hooglerarenverzet en gijzelaar in Sint-Michielsgestel. Pas tegen het eind van zijn leven kreeg hij de waardering die hij verdiende.
- 12.Tot de linkervleugel van de RKSP- en KVP-Tweede Kamerfracties behorende politicus. Was kritisch over Colijns aanpassingspolitiek. Doorliep als correspondent, redacteur en hoofdredacteur bij diverse dagbladen een journalistieke loopbaan. Trad op als koloniaal woordvoerder van de katholieken en maakte in 1946 met Schermerhorn en F. de Boer deel uit van de Commissie-Generaal naar Nederlands-Indië. Raakte door zijn opstelling tijdens de onderhandelingen met de Republiek Indonesia echter uit de gratie bij de KVP en keerde in 1948 niet terug in het parlement.
- 13.Onderwijzer, propagandist van de SDAP in Friesland en korte tijd Tweede Kamerlid. Zoon van een veehouder uit Warga. Had in 1913 een groot aandeel in de verkiezingswinst van Troelstra, met wie hij bevriend was. Actief als partijbestuurder en raadslid in Leeuwarden. Kwam in 1930 tussentijds in de Tweede Kamer, maar werd in 1933 als nummer twee op de kandidatenlijst gezet en verloor toen zijn zetel. Hield zich in de Kamer onder meer bezig met de binnenschippers en Friese belangen.
- 14.De Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (VN) is op basis van het Handvest van de VN verantwoordelijk voor het handhaven van vrede en veiligheid in de wereld. Dit Handvest heeft vier doelen voor de Veiligheidsraad neergelegd: de handhaving van internationale vrede en veiligheid, relaties tussen landen bevorderen, samenwerken bij het oplossen van internationale problemen en het bevorderen van respect voor mensenrechten en een harmoniserend effect hebben op de acties van landen.
- 15.De Eerste Kamer is deel van de volksvertegenwoordiging en heeft met name een rol op wetgevend gebied. Over een wetsvoorstel moet, als de Tweede Kamer het heeft aangenomen, ook door de Eerste Kamer worden gestemd. De Eerste Kamer kan een wetsvoorstel nog tegenhouden.
- 16.Hoffelijke 'grand seigneur', die tot op hoge leeftijd actief bleef als Tweede Kamerlid. Werd in 1925 na een loopbaan bij het Indische Gouvernement minister van Koloniën in het kortstondige eerste kabinet-Colijn. Leidde daarna onder andere een bezuinigingscommissie en werd in 1937 wederom minister. Wees vóór 1940 een dominionstatus van Nederlands-Indië af en trad in Londen af na een conflict met Gerbrandy. Sympatiseerde in de oorlog met het bewind van Pétain in Frankrijk en gold daarom in Londen als defaitist. Keerde zich na de oorlog tegen de Indië-politiek van de KVP en richtte een eigen partij op, de Katholiek Nationale Partij. Onder invloed van het Mandement van 1954 in 1956 teruggekeerd in de 'moederpartij'. Als KVP-Kamerlid tamelijk onafhankelijk, met name ten aanzien van de Nieuw-Guineapolitiek.
- 17.Na de Tweede Kamerverkiezingen van 1948 kwam een coalitie van KVP, PvdA, CHU en VVD tot stand onder leiding van PvdA-voorman Willem Drees. In het kabinet zaten naast de ministers uit de coalitiepartijen ook twee partijloze ministers. Er was geen formele binding van de fracties aan een regeringsprogramma, maar die hadden wel daarmee ingestemd. Het kabinet volgde vanaf 7 augustus 1948 het kabinet-Beel I op.
- 18.De CHU was een christendemocratische politieke partij, die vooral aanhang had onder Nederlands-Hervormden. De CHU kende een los partijverband en daarom was er sprake van een unie. De CHU ontstond in 1908 door samengaan van de Christelijk-Historische Partij en de Friese Bond van christelijk-historischen. In 1980 fuseerde de CHU met ARP en KVP tot het CDA.
- 19.De Volkspartij voor Vrijheid en Democratie (VVD) is een rechtse liberale partij, met op onder meer ethisch gebied progressievere standpunten. Politiek leider is sinds 14 augustus 2023 Dilan Yesilgöz-Zegerius. De partij werd opgericht in 1948 als opvolger van de Partij van de Vrijheid (PvdV), die weer een voortzetting was van de vooroorlogse Liberale Staatspartij (LSP).
- 20.Rechter uit een vooraanstaande Bossche familie, die vijftien jaar Eerste Kamerlid was. Ook zijn vader was Eerste Kamerlid. Begon zijn loopbaan als advocaat en was later achtereenvolgens schoolopziener, arrondissementsrechter en rechtbankpresident. Behalve justitie had in de Senaat ook onderwijs zijn belangstelling.
- 21.Katholiek politicus die een belangrijke rol speelde in de Indonesische kwestie. Was advocaat en gedeputeerde. Behoorde tot de aanhangers van een personalistisch socialisme. Werd in 1946 als juridisch specialist Tweede Kamerlid voor de KVP. In 1948 schoof KVP-leider Romme, met wiens nicht hij was getrouwd, hem naar voren als minister van Overzeese Gebiedsdelen in het eerste kabinet-Drees. Voorstander van een harde lijn jegens de Republiek Indonesia. Kwam daarover in conflict met zijn collega's, waarop hij in 1949 aftrad. Nadien Eerste Kamerlid, EG-commissaris en gewaardeerd ambassadeur bij de Europese Gemeenschappen. Zelfbewust politicus, die het als minister soms aan tact ontbrak.
- 22.Katholieke staatsman die in de eerste naoorlogse jaren een belangrijke rol speelde als minister. Was voor 1945 advocaat en daarna Tweede Kamerlid en secretaris van de RKSP. Kreeg als minister van Justitie in het kabinet-Beel I te maken met de bestraffing van politieke delinquenten en het gratiebeleid. Stapte als minister in het kabinet-Drees I in 1949 over van Binnenlandse Zaken naar Overzeese Gebiedsdelen. Nam in 1949 een realistische houding aan ten aanzien van de wensen van de Republiek Indonesië en leidde de onderhandelingen over de Soevereiniteitsoverdracht. Nadien weer korte tijd minister van Binnenlandse Zaken. Overleed in die functie. Wat stille, teruggetrokken man die zichzelf niet op de voorgrond plaatste. Hoffelijke, welbespraakte rechtsgeleerde, vol advocatentrucjes. Gewaardeerd als minister.
- 23.Op 27 december 1949 kwam er een einde aan het Nederlandse koloniale bewind in Nederlands-Indië. Daaraan waren ruim vier jaar voorafgegaan van militaire en politieke strijd. Nederland beschouwde de op 17 augustus 1945 uitgeroepen Indonesische onafhankelijkheid als een direct gevolg van de Japanse bezetting tijdens de Tweede Wereldoorlog en wilde deze daarom niet erkennen. Vooral internationale druk maakte dat uiteindelijk toch tot onderhandelingen en soevereiniteitsoverdracht moest worden overgegaan.