Parlementair onderzoek Tbs-stelsel

Rechters kunnen daders van een strafbaar feit geheel of gedeeltelijk ontoerekeningsvatbaar verklaren. Dat wil zeggen dat zij lijden aan een persoonlijkheids of psychische stoornis. Deze stoornis droeg bij aan het plegen van het strafbare feit. De kans dat zij nogmaals in de fout gaan, is daardoor groot.

Tijdens de periode van tbs (terbeschikkingstelling) wordt via therapie de stoornis genezen. Hierna kan worden gewerkt aan terugkeer in de maatschappij. Dat gebeurt geleidelijk, na meerdere perioden van proefverlof.

In juni 2004 ontsnapte een tbs'er en ontvoerde vervolgens een meisje. Na een wilde achtervolging werd de tbs'er met het ontvoerde meisje in Duitsland opgepakt. Hij bleek haar, behalve ernstig bedreigd, ook seksueel misbruikt te hebben.

Minister Donner werd in de Tweede Kamer zwaar bekritiseerd, omdat er rond het verlof allerlei zaken mis waren gegaan. Hij overleefde een door de LPF ingediend motie van wantrouwen (alleen PvdA en LPF stemden vóór), maar moest wel verscherping van de verlofprocedure toezeggen.

Desalniettemin ontsnapte tijdens een begeleid verlof in juni 2005 wederom een tbs-patiënt. Deze werd aangetroffen in het huis van een man die vlak daarvoor vermoord gevonden was. De patiënt werd als verdachte van moord aangehouden.

De Tweede Kamer riep minister Donner op 17 juni 2005 in een spoeddebat ter verantwoording. LPF en de Groep-Wilders eisten het aftreden van de minister, maar een motie van wantrouwen kreeg alleen de steun van deze twee fracties. Wel werd een motie van de Kamerleden Wolfsen en Weekers aangenomen.

Wolfsen en Weekers meenden dat het tbs-stelsel in zijn huidige vorm onvoldoende in staat is de maatschappij te beschermen tegen mensen die na behandeling opnieuw ernstige misdrijven plegen. Zij stelden voor een parlementair onderzoek in te stellen naar de oorzaken daarvan, wat ook de fundamenten zou kunnen leggen voor een verbeterd tbs-stelsel.

Nadat leden van de Tweede Kamercommissies voor Justitie en VWS eind augustus 2005 al twee tbs-instellingen hadden bezocht en met deskundigen uit binnen- en buitenland hadden gesproken, stelden deze commissies een onderzoeksvoorstel op. De Tweede Kamer stemde op 22 september 2005 daarmee in, naar aanleiding waarvan een een parlementaire onderzoekscommissie werd ingesteld onder voorzitterschap van de VVD'er Arno Visser.

• - 

  Nebahat Albayrak (PvdA)
• - 

  Arno Visser (VVD), voorzitter
• - 

  Cisca Joldersma (CDA)
• - 

  Marijke Vos (GroenLinks)
• - 

  Krista van Velzen (SP)

Het doel van het onderzoek was de huidige stand van de zorg voor psychisch gestoorde delinquenten en geestelijk gestoorden die dreigen strafbare feiten te begaan, verhelderd te krijgen zodat de politiek de juiste keuzes zou kunnen maken. Concreet kwam het er op neer dat de Tweede Kamer met het onderzoek wilde achterhalen waarom het tbs-stelsel in de huidige vorm onvoldoende in staat zou zijn de maatschappij te beschermen tegen mensen die na behandeling opnieuw ernstige misdrijven plegen.

De Tweede Kamer formuleerde zeven onderzoeksvragen:

• - 

  Hoe werkt het huidige systeem en hoe kan dit worden verbeterd?
• - 

  Wat is er al bekend en voorgenomen en uitgevoerd ten aanzien van het tbs-stelsel en de behandeling van geestelijk gestoorden die delictgevaarlijk zijn?
• - 

  Welke inzichten levert de analyse van onttrekkingen, ontvluchtingen, en incidenten tijdens een onttrekking of ontvluchting en (zware) recidive in het algemeen?
• - 

  Welke problemen zijn te destilleren uit de vragen 1 tot en met 3?
• - 

  Zijn er relevante buitenlandse voorbeelden van berechting en/of behandeling van psychisch gestoorde delinquenten en welke lessen zijn hieruit te trekken?
• - 

  Welke aanpassingen zijn nodig in het systeem van bejegening van delictgevaarlijke personen met een geestelijke stoornis in wet- en regelgeving, in beleid en uitvoering, in deskundigheidsbevordering, in verantwoordelijkheden en regie rond beslismomenten?
• - 

  Is in dat verband het instellen van een 'parole board' wenselijk? Hoe kan de zware recidive, zoals bij de recente incidenten (zaak Eibergen, Venrayse rellen en zaak Amsterdam) beter worden voorkomen? Kan de recidive worden verminderd en zo ja, hoe?

Het onderzoek werd uitgevoerd door een tijdelijke parlementaire onderzoekscommissie die

• - 

  delen van het onderzoek uitbesteedde aan derden;
• - 

  met het kabinet afstemde welke (deel)vragen al werden onderzocht in opdracht van het kabinet;
• - 

  zich ook oriënteerde in het buitenland.

De twee eerste onderzoeksvragen besteedde de commissie uit aan Regioplan Beleidsonderzoek te Amsterdam:

• - 

  hoe werkt het huidige systeem en hoe kan dit worden verbeterd?
• - 

  wat is er al bekend en voorgenomen en uitgevoerd ten aanzien van het tbs-stelsel en de behandeling van geestelijk gestoorden die delictgevaarlijk zijn?

In opdracht van het ministerie van Justitie voerde het Expertisecentrum Forensische Psychiatrie al een onderzoek uit naar de onttrekkingen. De commissie stelde zich op de hoogte van de gebruikte onderzoeksmethoden. Mede op grond daarvan en op grond van de onafhankelijkheid van de onderzoekers was de commissie tevreden met de onderzoeksresultaten. Daarmee was de derde onderzoeksvraag beantwoord.

Daarnaast bracht de commissie in januari werkbezoeken naar Engeland en Duitsland. Van 13 februari 2006 tot en met 24 februari 2006 voerde de commissie besloten gesprekken met deskundigen en betrokkenen. Ook werden gespreken gevoerd in de Rooyse Wissel te Oostrum en in de Mesdagkliniek te Groningen. Doel van deze al gesprekken was

• - 

  het toetsen van nieuwe inzichten
• - 

  bevindingen uit het vooronderzoek voorleggen aan deskundigen
• - 

  kennis en inzicht in het stelsel vergroten.

Van 13 maart 2006 tot en met 24 maart 2006 voerde de commissie openbare gesprekken met wetenschappers, mensen uit het 'veld' en (oud-)bewindslieden.

De commissie kwam in het op 16 mei 2006 gepubliceerde rapport tot de conclusie dat de uitgangspunten en de doelstellingen van het tbs-stelsel niet zijn achterhaald. Maar om de maatschappij beter te beschermen zijn wel een aantal aanpassingen noodzakelijk. Die zijn van juridische, beleidsmatige en praktijkgerichte aard.

• - 

  De termijn waarin patiënten na hun behandeling en proefverloven in de gaten worden gehouden moet worden verlengd van drie naar negen jaar.
• - 

  Tbs-klinieken moeten de mogelijkheid krijgen patiënten die zelf geen inzicht hebben in hun ziektebeeld te verplichten medicijnen in te nemen.
• - 

  Het huidige verlofbeleid is adequaat, maar niet de minister van Justitie maar een nieuwe forensisch psychiatrische dienst moet de verlofmachtigingen afgeven. Overigens moet de minister wel verantwoordelijk blijven.
• - 

  Met de behandeling van patiënten die nog in een gevangenis zitten moet in afwachting van een plek in een kliniek al worden begonnen. Dat bevordert de doorstroom van gevangenis naar kliniek.
• - 

  Er moet speciale aandacht komen voor de behandeling van verslaving.
• - 

  Uitbehandelde tbs-ers die niet in de maatschappij kunnen terugkeren moeten levenslang tbs krijgen en in een 'longstay' terecht komen. Deze 'longstay' mag niet tot een vergaarbak worden van tbs-ers met een veelheid aan stoornissen en diversiteit aan delictgevaar, zoals nu met de 'longstay' het geval is.
• - 

  Tbs-klinieken en instellingen voor geestelijke gezondheidszorg (ggz) moeten zich specialiseren. Dat zou moeten leiden tot speciale klinieken voor patiënten met een psychotisch ziektebeeld. De overgang van Tbs-kliniek naar ggz moet overigens soepeler.
• - 

  Er moet meer wetenschappelijk onderzoek komen naar de effectiviteit van behandelmethoden. Klinieken moeten niet per plaats worden gefinancierd maar per behandeling.

Na de verschijning van het rapport heeft het kabinet op 16 juni 2006 een brief naar de Kamer gestuurd met daarin het kabinetstandpunt ten aanzien van het rapport. In dit rapport geeft de minister van Justitie aan dat de regering de aanbevelingen in hoofdlijnen onderschrijft. Tevens doet hij de toezegging dat het kabinet het standpunt nader zal uitwerken in een plan van aanpak.

In dit plan, dat verscheen op 10 oktober 2006, doet het kabinet tevens de toezegging dat de Kamer ieder half jaar geïnformeerd zal worden over de voortgang van de uitvoering. Het eerste voortgangsrapport verscheen op 13 juli 2007. In dit voortgangsrapport staat ondermeer dat vanaf 1 januari 2008 een onafhankelijk adviescollege alle verlofaanvragen inhoudelijk gaat toetsen.

Daarmee wordt invulling gegeven aan de aanbeveling van de commissie dat niet de minister van Justitie, maar een nieuwe forensische psychiatrische dienst de verlofmachtiging moet afgeven.