Democraten 66 (D66)

D66 neemt sinds 1967 deel aan de Tweede Kamerverkiezingen. Hoeveel zetels behaalde de partij per verkiezing en welk kabinet werd vervolgens gevormd?

Volgens het beginselprogramma van D66 moet de mens centraal staan in de politiek. Aan het klassieke liberalisme voegt de partij daarom een sociale component toe. D66 wordt hierom wel aangeduid als een sociaal-liberale partij. Als onderdeel van dit sociaal-liberalisme richt D66 zich erg op democratie met bijvoorbeeld de gekozen burgemeester en het beslissend referendum als programmapunten.

Naast democratie is pragmatisme belangrijk voor D66. "D66 bedrijft praktische en resultaatgerichte politiek vanuit haar idealen, zonder blauwdrukken of dogma's," zo staat in het beginselprogramma.

De Algemene Ledenvergadering is het hoogste besluitvormende orgaan; de partij houdt het principe 'one-man-one-vote' aan. De partij heeft ruim 250 afdelingen (gemeenten of streken; plus afdelingen in Berlijn, Brussel, Londen en New York) en 12 regio's (provincies).

Het Landelijk Bestuur is de hoogste bestuurslaag binnen D66.

Partijvoorzitter

Huidig voorzitter van D66 is Victor Everhardt. Bekende D66-voorzitters uit het verleden waren Jacob Kohnstamm, Henk Zeevalking en Jan Glastra van Loon.

Oprichting

D66 - tot 1985 werd de naam D'66 gevoerd - werd door onder anderen Hans van Mierlo en Hans Gruijters opgericht op 14 oktober 1966. In die periode werden grondige veranderingen in de (Nederlandse) maatschappij zichtbaar. Ontzuiling en ontkerkelijking zorgden ervoor dat kiezers hun stemgedrag steeds minder lieten bepalen door klasse of godsdienst. Het aantal 'zwevende' kiezers nam toe.

De toenemende onduidelijkheid in de politiek was voor een aantal links-liberalen, van wie sommigen partijloos waren, reden om op 30 april 1966 in Amsterdam bijeen te komen. Zij richtten zich op 10 september 1966 tot 'iedere Nederlander die ongerust is over de ernstige devaluatie van onze democratie'.

Bij de oprichting wees de partij alle van oorsprong 19e-eeuwse ideologieën af. Volgens D66 waren de tegenstellingen tussen de oude ideologieën verdwenen. Deze boden geen oplossingen meer voor een moderne maatschappij. Slechts een wetenschappelijke, pragmatische aanpak bood uitkomsten.

D66 heeft vanaf het begin staatsrechtelijke hervormingen nagestreefd, met als doel een directe democratie, met bijvoorbeeld een direct gekozen minister-president. Bij het ontwikkelen van deze plannen speelde de Leidse hoogleraar Jan Glastra van Loon een belangrijke rol. Verder richtte de partij zich op moderne thema's als vrouwenemancipatie en milieubescherming.

Eerste verkiezingen

De populariteit van D66, met Van Mierlo als leider, overtrof bij de Tweede Kamerverkiezingen van 1967 alle verwachtingen. De partij behaalde in één keer zeven zetels. Mede dankzij dit succes kwamen de door D66 gepropageerde ideeën voor institutionele hervormingen prominent op de politieke agenda te staan.

Aan het begin van de jaren '70 werkte de partij intensief samen met de PvdA. In 1972 had D66 een gezamenlijk verkiezingsprogramma met PvdA en PPR, 'Keerpunt '72'. Deze samenwerking ging ten koste van de eigen identiteit van D66. Ook was de nieuwigheid van de partij er vanaf, dit leidde ertoe dat leden en kiezers de partij massaal de rug toekeerden. D66 verdween halverwege de jaren '70 dan ook bijna van de politieke kaart.

Jan Terlouw

In 1976 lukte het de nieuwe lijsttrekker Jan Terlouw, na een handtekeningenactie, de partij weer uit het dal te trekken. Onder Terlouw wilde de partij zich ontwikkelen tot een 'redelijk alternatief' voor de andere partijen. Soms noemde zij zich 'de vierde stroming' naast de sociaal-democratie van de PvdA, de christen-democratie van de CDA-in-oprichting en het liberalisme van de VVD.

Bij de Tweede Kamerverkiezingen van 1981 behaalde D66 17 zetels, een groot electoraal succes. Echter in 1982 werd dit zeteltal weer gereduceerd tot zes. Er ontstond een discussie over wat nu precies die 'vierde stroming' was. De meningen waren verdeeld over wat de plaats van D66 zou moeten zijn.

Terugkeer Van Mierlo

In 1985 kwam Van Mierlo weer terug als lijsttrekker en bij de verkiezingen van 1986 won de partij weer aan zetels. Geen andere partij leek zo afhankelijk te zijn van de politiek leider. In 1994 wist de partij een recordaantal zetels van 24 te behalen en dwong min of meer de vorming van het eerste paarse kabinet af.

Bij de verkiezingen van 1998 trad Van Mierlo terug. D66 verloor 10 zetels, maar bleef wel deel uitmaken van het tweede paarse kabinet. Na verkiezingsnederlagen in 2002 en 2003 stapte partijleider Thom de Graaf, die in 1998 Els Borst was opgevolgd, op. Boris Dittrich volgde hem op.

Na de mislukte formatie van een CDA-PvdA-kabinet in 2003 vormde D66 samen met CDA en VVD een regeringscoalitie. Naar aanleiding van de zogenaamde 'Ayaancrisis' van 2006 trok de D66-fractie echter haar steun voor het kabinet in. De bewindslieden van D66 boden hierop hun ontslag aan en premier Balkenende formeerde vervolgend het rompkabinet-Balkenende III.

Alexander Pechtold

Bij de vervroegde verkiezingen van november 2006 verloor de partij de helft van haar zes zetels. Felle oppositie, onder leiding van de nieuwe politiek leider Alexander Pechtold tegen het kabinet-Balkenende IV en tegen de steeds verder groeiende PVV van Geert Wilders, leverde de partij in de verkiezingen van 2009 (voor het Europees Parlement) en 2010 (voor de Tweede Kamer) weer winst op. Na het stuklopen van de onderhandelingen over een 'paars-plus'-kabinet in de zomer van 2010 werd duidelijk dat de partij opnieuw deel zou uitmaken van de oppositie.

Hoewel de verkiezingen in 2012 opnieuw twee zetels winst opleverden, bleef D66 weer buiten het kabinet. De verkiezingen van maart 2017 leverden zeven zetels winst op, waarna D66 onderdeel werd van het kabinet Rutte III. Pechtold werd geen minister, maar bleef als partijleider in de Tweede Kamer. Op 6 oktober 2018 maakte hij zijn vertrek als partijleider bekend.

Sigrid Kaag

Bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2021 haalde de partij onder leiding van Sigrid Kaag 24 zetels. Zij maakte als minister deel uit van het kabinet-Rutte III en versloeg in een lijsttrekkersverkiezing de relatief onbekende Ton Visser door 95,7% van de stemmen binnen te halen. D66 zette haar samenwerking met de coalitiepartijen van Rutte III voort in het kabinet Rutte-IV, na het langste formatieproces sinds de Tweede Wereldoorlog.

Kijk voor meer informatie over D66 op de website van het Documentatiecentrum Nederlandse Politieke Partijen.